“O söz aleyhlerinde gerçekleştiği vakit, bunlar için yerden bir “dâbbe” çıkarırız…” (Neml:82) buyrulur. Ayette zikredilen “dabbetülarz” hakkında kaynaklarımızda birçok hadis rivayet edilmektedir.

Genel olarak “dabbe” lafzı şu manalara gelmektedir;

-Yeryüzünde gizlice, yavaşça yürümek, sirayet etmek

-Kaplumbağa yürüyüşü

-Bedende yayılan hastalık

-Karınca topluluğunun yürüyüşü

-Elbisenin yavaşça eskimesi ve yıpranması

-Fitne ve dedikodunun yeryüzünde yayılması

-Yeryüzünün insanlarla dolup taşması

-Yeryüzünde depreşmenin ve hareketlenmenin artması

-Bildiğimiz hayvan olan ayı ve bunu anımsatan kaba yaşam tarzı

-Debdebenin artması ve insanların buna şiddetli bir meyil göstermesi

İşte yukarıda belirlenen bu durumlar ortaya çıktığında Hak Teâlâ gidişatın böyle devam etmeyeceğini açık bir şekilde haber veren bir dabbe ortaya çıkarıyor. Yukarıda zikredilen maddeler arasında en ilginci dabbenin “debdebe” ve “ayı” ile olan ilişkisidir. Çünkü ayıya da bundan türeme “dübb” adı verilmiştir.

Debdebe; görkemi, ayı ise kaba bir yaşam tarzını ifade ediyor. Buna göre insanlar debdebeye, siyasi, ekonomik ve toplumsal olarak görkemli yaşama, aldandıkça aslında onların yaşamının tarzı daha da kaba bir hal alıyor. Unutmamak gerekir ki ayı balı çok sever. Binlerce arının büyük bir emek ve gayretle topladığı balı bir ayı, saniyede yiyiverir. İşte debdebeli hayat böyle bir şeydir. Debdebe veya diğer tabirle ayının yaşam tarzı binlerce arının topladığını bir çırpıda yutarak debdebesini sürdürür.

Bugün dünyada hâkim olan anlayış, rağbet edilen yaşam tarzı debdebeli hayat tarzıdır. Bu da ayının yaşam tarzından türemedir. Burada zulüm, sömürü ve kibir vardır. Bu nedenle iş bu noktaya geldiğinde Allah cc bir uyarı olarak bu dabbeyi gönderiyor. Bu dabbenin ne olduğu, nasıl olduğu konusu ayrı bir meseledir. Ancak kesin olan şu ki bu dabbe insanların debdebeli bir hayat içinde olduklarında ortaya çıkıyor. Bu debdebeli hayatın idamesi için arıları ve karıncaları ezmeye başladıklarında, kaplumbağanın yürüyüşünü küçümsediklerinde  kaçınılmaz bir şekilde dabbe ortaya çıkıyor.

Debdebeli hayat, arıların emeğini yutuyor. Üstelik buna hiçbir kıymet atfetmiyor. Pervasızca karıncaları eziyor. Onlara hiçbir saygı göstermiyor. Debdebeli hayat karıncaları eziyor. Hz. Süleyman değil ki karıncaları ezmemek için dursun.

İlginçtir “dabbe” ayeti “karınca” anlamında olan “Neml” suresinde geçiyor. Demek ki sır buradadır. Sende süleymanın ihtişamı olsa da karıncaya saygı gösterecek, ona yol vereceksin. Yoksa o debdeben çıkacak olan dabbe seni bedbaht sıfatıyla mühürler.

Debdebe dünyanın sathının hareketlenmesi, insanlarla kaynamasıdır. Bu da yeryüzünde siyasal ve toplumsal sarsıntılara yol açar. Herkes bu hengâmede debdebe sahibi olmaya çalışır. Herkes ihtişam sahibi olmak için mücadele eder. Fakat bu arada çalışkanlığıyla ve barışseverliğiyle tanınan karıncalar, şifa kaynağı arılar zarar görüyor. Ama Hak Teâlâ mutlaka balı şifa olarak kullanacak, karıncalara saygı gösterecek bir Süleyman ortaya çıkaracaktır.

Dünyada ekonomik, toplumsal, askeri ve siyasi debdebe hüküm sürmeye başlamışsa mutlaka dabbe zuhur eder. Dabbe de onlara insanların Allah'ın ayetlerine kesin bir iman getirmemiş olmamalarının sonuçlarını somut olarak onlara haber verecektir.

Debdebeden uzak bir şekilde olanların işleri etkisiz gibi görülebilir ama emin olan ve sonuca götürecek olan budur.

Dabbe yerden çıkacaktır. Yani ehli dünyanın debdebesinin bir sonucudur. Bundan hiç kuşkusuz ehli iman ve takva zaferle çıkacaktır.

Bu debdebeden yeteri kadar ayı çıktı. Artık sıra dabbenin çıkmasındadır. Hiç şüphesiz Dabbenin çıkması da güçlülerin, ihtişam sahiplerinin lehinde olmayacaktır.