DİYARBAKIR- Çermik ilçesi Kale mahallesinde yer alan 896 yıllık tarihi ulu cami,  yüzyıllardır  ziyaretçilerine manevi haz yaşatıyor.

Hicri 539, (Miladi 1108) tarihinde yapıldığı bilinen  caminin, giriş kapısında bulunan amblem, birçok ziyaretçinin ilgisini çekiyor. Amblemle ilgili gizemi kimileri çözemezken, kimilerine göre ise, Osmanlıca amblemi olup, caminin yapılış tarihine işaret ettiği söyleniyor.

Sultan Alaeddin Camii,  Cami-i Atik, Çermik Ulu Cami ve Şah Âli Bey isimleri ile de adlandırılan cami,  yapımında ak taşlar  kullanılmıştır.

Hz. Ali zamanında Siverek kelesi fethedildikten sonra Çermik’e gelen İslam ordusu, buraları da ele geçirdikten sonra, Ulu Caminin batısında yer alan kiliseyi camiye ilave ettiği kaydediliyor.

Bu günkü haliyle cami, iki ayrı zamanda inşa edilmiş bitişik iki camiden oluşmaktadır. Caminin doğudaki Şah Âli Bey camisinden kalan kısmının taç kapısı da bulunmaktadır. Doğudaki tek kubbeli kısım ise, sonradan ilave edilmiştir. 
Bu günkü Çermik Ulu Cami’nin doğu duvarına bitişik kısmı, kaynaklarda Şah Âli Bey Camii olarak geçmektedir. Dış duvarları kırma taş ile inşa edilmiş, son cemaat yerinin cephesi taç kapı ve pencerelerinin dış yüzeyleri kesme taş ile kaplanmıştır. Çatısı sekizgen bir kasnak üzerine bir külahla örtülüdür. Külah kiremit ile kaplıdır. Pencereler kırık kemerli sathi bir niş içine alınmıştır. Nişlerin köşesinde, değişik geçme örnekleri ile süslü, ehram başlıklı gömme sütunluklar görülmektedir. Sade birer başlığa sahip olan sütunlar, kesme bazalt taşlarından örülerek meydana getirilmiştir. Taç kapı sade bir düzene sahiptir. Kırık kemerli bir tonuz parçası ile örtülü olan ana nişin köşelerine, burmalı iki gömme küçük sütunlar yerleştirilmiştir. Cami haremi, kare şekilli bir mekândır.

Moğol istilasında tahrip edilen Ulu Cami, Anadolu Selçuklu sultanlarından ikinci Alaeddin Keykubat zamanında  onarılıp, minare ilave edilerek, caminin temel ihtiyaçlarının karşılanması için de vakıf bağlanmıştır.

Bu günkü haliyle Çermik ulu cami arsa alanı 1364 metrekare, cami alanı 700 metrekare olup caminin kapasitesi bin kişiliktir. ( Mehmet Akarsu – İLKHA )