TARİHİ:

Çınar ilçesinin tarihçesi, Diyarbakır İli  tarihçesine paralel bir durum arz eder. İlçe  birçok uygarlığa yerleşim merkezi olmuştur. İlçedeki bazı köy isimlerinden İlçemizin çok eski bir yerleşim biri­mi olduğu ortaya çıkmaktadır. İlçemize bağlı 'Huri-Hurik' (Sırımkesen Köyü) ile Beneklitaş  Köyüne doğru geçit veren 'Bestahuriyan' (Huri­ler Deresi)'nin Milattan önce 1500 - 3000 yılları arasında bu yöreye egemen olan 'Huri Devleti' zamanından izler taşıdığı anlaşılmaktadır. Yöreye sonraları Mitaniler, M.Ö. 1250 lerde ise Asurların egemen ol­dukları anlaşılmaktadır. Yöre, daha sonra Medler, Persler, Makedonya, Selevkoslar ve Partların  egemenliğine girmiştir. M.Ö.3. yüzyılda Roma egemenliğine girmiş ve  Roma egemenliği, M.S.4.yüzyıla kadar sürmüştür. Hazreti Ömer döneminde 639 da İslam Egemenliğine, 1085’te Sultan 'Berkyaruk' zamanında Selçukluların egemenliğine gir­di. Daha sonra  İnaloğulları, Artukoğulları ve Eyyubilerin Egemenli­ğinde kalan yöre daha sonra Anadolu Selçukları,İlhanlı ve Timur ege­menliğine girdi. Yönetimi Timur'dan alan Akkoyunlular 1502 de Safavi Hükümdarı Şah İsmail'e yenilince, yörenin hakimiyeti Safevilere geç­tiyse de halk bu hakimiyeti tanımayıp Yavuz Sultan Selim'e bağlılık­larını belirtti. Çaldıran Seferinden sonra 1515 te Osmanlı İmparator­luğuna bağlanan bölgede 1.Dünya Savaşından sonra düşman işgali olma­mıştır.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Diyarbakır  merkeze bağlı şirin bir köy olan Çınar 23 Haziran 1937 yılında, 3223 sayılı kanun ile bağım­sız ilçe haline gelmiştir. Önceleri adı Melkis olup merkezi daha son­ra Hanakpınar  Köyü yakınlarına  taşınan ilçenin, 1937 den önce adı 'Akpınar' ve 'Hanakpınar' "Xana Axpar" olarak bilinmekteydi. İlçe 1939 -1950 ara­sında Bulgaristan ve Kudüs'ten gelen göçmenlerin bölgeye yerleşmele­ri ile büyümüş ve gelişmeye başlamıştır. 2000 yılı  nüfus sayım sonuçlarına göre, nüfusu 58.583, köy sayısı 92’yi bulan ilçe, Diyarbakır  İlinin şirin ilçele­rinden biri olmuştur. İlçemizin  geçmişini simgeleyen belli başlı ta­rihi eserler Pir İbrahim mağarası, Kale'i Zerzevan, Hıdır kalesi ile Güzelşeyh kasrı’dır.

Çınarın Tarihini Aydınlatacak Mekanlar

1-İlçeye bağlı Hur-Hurik (Sırımkesen köyü) ile bu köyün batısına düşen ve Beneklitaş Köyüne doğru geçit veren Bestahuriyan (Huriler deresi) M.Ö. hüküm süren Huri Devletinin bir yerleşim merkezi olduğu sanılmaktadır.

2-Keza Asurlular zamanında Toşhan-Toşhana adıyla anılan bir şehir olduğu biliniyor. Bu şehrin İlçenin kuzey doğusunda yer alan Altınakar köyü civarında Tavşantepe adı verilen höyük olduğu sanılıyor.

3-İlçenin güney doğusunu ile doğusunu kaplayan Kikan ovasının da adını Asur Krallıklarından “Kikia” nın adından aldığı tahmin ediliyor.

4-Karacadağın güney tarafı Mahal-Mitanan (yani Mitinaların yeri ve yurdu) adını taşır ki halk arasında Mahal Metinan diye söylenir. Buradan hareketle bu yörenin de Mitanni’lerin bir yerleşim merkezi olduğu söylenebilir.

Çınarın Tarihi Eserleri

1-Süleyman Ağa Mağaraları: Aşağıkonak köyü yakınlarında Göksu çayı kenarında halk arasında Karaçay denilen bölgededir. Kayalık olan yüksek bir dağ oyularak odalar açılmıştır.2000 yıl öncesi izlerini taşımaktadır. Rivayete göre burada Süleyman Ağa adında birinin oturduğundan Süleyman ağa mağaraları denilmektedir.

2-Şikeftan Mağaraları: Aşağıkonak köyü yakınlarında Göksu çayı kenarındadır. Süleyman Ağa mağaraları tipinde olup, aynı döneme aittir.

3-Kale-İ Zerzevan : Diyarbakır-Mardin Karayolu üzerinde olup, Demirölçek köyünün 1 Km. yakınındadır. Çevrenin en yüksek tepesi üzerinde kurulmuştur. Eskiden yer yer 70 metre yüksekliğinde surlarla çevrili olan Kaleden günümüze sadece kalenin ve konutların yıkılmış duvarları kalmıştır. Genel olarak Silifke’deki uzunca burç yerleşimini anmaktadır. Kalede yaşayanların içme suyu ihtiyaçlarını karşıladıkları Diyarbakır-Mardin Karayolu kenarında geçen dereye inen yeraltı tüneli kapanmıştır.

İpek yolu üzerinde kurulan bu kalenin Karakol görevi gördüğü tahmin edilmektedir. Kalenin ve surların taş boyları 2 metre,dar kenarları ise yarımşar metrelik dikdörtgen bloklardır.Ama çevre de yaşayan vatandaşlar yapılarda kullanmak üzere bu taşları götürmektedirler.

4-Aktepe Minaresi:Aktepe köyündedir.Osmanlı döneminde kaldığı tahmin edilmektedir.Küllahı olamayan kesme taştan minarenin ait olduğu caminin birkaç kenar duvarı da yanında bulunmaktadır. Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Müdürlüğünce tescili yapılmıştır.

HÖYÜKLER

1-Pornak Höyüğü: Beşpınar Köyü Murattaşı (Pornak) mezrasındadır. Yüksekliği fazla olmayan ama geniş bir alan kaplayan höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur, Höyüğün toprağından faydalanmak isteyen köylülerce yapılan kazılarda  çanak ve çömlek parçalarına ve sikkelere rastlanmışlardır. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır.

2-Kazıktepe Höyüğü:Kazıktepe Köyündedir.Uzaktan bakıldığında bir piramidi andıran bir görünüşe sahiptir.Höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır.

3-Şığre-Tepe: Yuvacık köyüne bağlı Tekkaynak mezrasındadır. Pornak Höyüğü biçimindedir. Tepe hakkında kesin bir bilgi yoktur.

4-Tavşantepe Höyüğü:Altınakar köyü yakınındadır. Pornak Höyüğüne benzemektedir. Höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır

5-İncirtepe Höyüğü: Pornak ve Tavşantepe Höyüğüne benzemektedir. Höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır.

6-Aktepe Höyüğü: Aktepe Köyündedir.Pornak,Tavşantepe ve İntirtepe Höyüklerine benzemektedir. Höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır.

Pornak,Tavşantepe,İncirtepe ve Aktepe Höyükleri aynı hizada olduklarından eskiden haberleşme aracı olarak ta kullanıldığı düşünülebilir.

Çınar'ın Tarihi Yerleri İle İlgili Fotoğraf Galerisine Aşağıdaki Linkten Ulaşabilirsiniz...

https://www.cinarinsesi.com/cinarin-tarihi-yerleri-1g.htm

CİNARİNSESİ