Zaman gazetesinden Samet Altıntaş'ın Kamil Maman ile yaptığı söyleşi şöyle:

Refik Koraltan’ın hatıratı ilk kez yayımlanıyor. Nasıl ulaştınız?

Zaman Gazetesi’nde çalıştığım dönemlerde 27 Mayıs ile ilgili haber çalışması yapmamış olsaydım, bu değerli hatıratı kamuoyuna mal edemezdim. Haber için araştırma yaparken Koraltan’ın torunu Ali Yavuz Koraltan’ın mektubunu satın aldım sahaftan. Bu, Yassıada’ya gönderilen bir bayram tebrikiydi. Ali Bey’e ulaştım. Mektubun kendisine ait olduğunu söyledi. Sonra Koraltan üzerine doğru dürüst kitap olmadığını fark ettim. Ve kızı Ayhan Timurtaş’ın evinde araştırma yaptım.


Neler çıktı bu araştırmada?

Koraltan’ın Kayseri Devlet Hastanesi’nde kızına DP’nin hikâyesini ve buralara neden düştüklerini anlatan günlükler yazdırdığını öğrendim. Kızı söylenenleri yazıp evde daktiloya geçirmiş. Bu 1962 yılına kadar devam etmiş. Koraltan vasiyet ediyor: “Orhan Seyfi Orhon, Fatin Fuat, Feridun Kandemir, bunlardan birine ver. Kitaplaştırsın, sen de bunları Fransızca ve İngilizceye çevir.” Nasıl bir kitap yazılması gerektiğini de tarif etmiş. Kızı daha sonra rahatsızlanıyor. Yazarlarla temasa geçememiş.


Ve size kadar geliyor...

Evet. Ben de Koraltan’ın istediği şekilde bir kitap formatı düzenledim, vasiyetine uygun bir çalışma hazırladım. Hatıratta sadece DP’nin hikâyesi değil, CHP ile ilgili de bilgiler var.


Ne diyor Koraltan, CHP için?

Fevzi Çakmak, DP’lilere CHP’ye karşı darbe yapacağını söylüyor. Çünkü Çakmak, Genelkurmay’dan emekli olup; siyasete atılıyor. İnönü ile de arası iyi değil. İnönü’nün meşru yollarla devrilemeyeceğini söylüyor. “Gelin ben Çankaya’ya yürüyeyim ve darbe yapayım” diyor. Celal Bayar’ın, Adnan Menderes’in, Refik Koraltan’ın evinde konuyu tartışıyorlar. DP’liler kesinlikle darbeden yana olmuyor.


Peki, DP’liler ne söylüyor Fevzi Çakmak’a?

“Siz” diyorlar “Mustafa Kemal’in silah arkadaşısınız. Ordunun siyasete bulaşmaması için çalışan ve bu kararı alan isimlerden değil misiniz?” Hatta Koraltan “Yeniden Yeniçeri ocağının kazan kaldırışını mı seyredeceğiz?” deyip net duruş sergiliyor. DP, demokratik yolla iktidara gelmeyi istiyor.


Torunu Ali Yavuz Koraltan da “DP’ye yapılanların nedeni CHP’den daha demokrat olmasıdır.” diyor...

Evet. DP’nin bizzat varlığı darbe nedeniydi. Yargılama sürecinde de bunu görüyoruz. Eğer DP kurulmasa ve CHP’de devam etselerdi asılmayacaklardı. Bunu nereden anlıyoruz? Koraltan’ın anılarından. Ona göre DP’lileri 1947’de asmayı planlıyorlar zaten. İsmet İnönü’nün Başbakanı Recep Peker, “İstiklal mahkemelerini kuralım, DP’lileri asalım” teklifini kabul etmiyor. Neden koltuğundan alındığı da DP’nin kuruluş hikâyesinde saklı…


Darbeye giden süreçte Koraltan nasıl davranıyor?

1958’de bir grup subayın cunta planları yaptığı, Samet Kuşçu tarafından hükümete ulaştırıldığı bilinir. Bu süreçte Koraltan aktif rol oynamıştır. Zira Suriye’nin ilk cumhurbaşkanı olan Suphi Bereket’in kızı, Refik Koraltan’ın oğluyla evliydi. Samet Kuşçu bildiklerini Bereket’in eşi Halide Hanım’a anlatır. O da hemen gelip Koraltan’a durumu haberdar eder. Bunun üzerine Koraltan, Bayar ve Menderes’e durumu izah eder. Ancak Menderes, askerlerin kendisine olan yakınlığına aldanarak; iddiaları asılsız bulduğunu söyler.


Menderes, bu kadar sert bir müdahale beklemiyor değil mi?

Tabii… Ordu el koyar ama gider diye bakıyorlar. Yani asılacaklarını falan hiç düşünmüyorlar. Ondan dolayı zaten gidip teslim oluyor DP’liler.


Koraltan, Yassıada’daki günleri için ne diyor?

Kızından dinlemiştim: Devlet adamları kıyafetlerini iç çamaşırlarına kadar kendi elleriyle yıkıyorlar mesela. Daha sonra çamaşırhaneye verebiliyorlar elbiselerini. Hakaret ve işkenceler zaten bilinen meseleler.


27 Mayıs sonrası nasıl bir Türkiye çıktı?

Her darbede olduğu gibi ülke demokrasiye kavuşmadı ve diktatör bir yapı ortaya çıktı. CHP ve İnönü dik durmuş olsaydı ne Adnan Menderes asılırdı ne de darbe bu kadar sert olurdu.


Demokrat Parti’nin kurucuları (soldan) Adnan Menderes, Celal Bayar, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü.


Uludağ askerî bölgeydi, Koraltan halka açtı

Refik Koraltan figürü neden önemli?

Osmanlı'nın son dönem bürokratlarından, Mustafa Kemal'in en yakınında olan biri… Aynı zamanda, DP'nin kurucularını ikna edip bir araya getiren biri. Sıra dışı bir bürokrat yönü de var kendisinin.


Mesela ne yapıyor?

Uludağ, o dönem yasaklı bölgedir ve bu tarihî ayıp Koraltan'ın Bursa valiliği sırasında, yani 1939'da ortadan kaldırılır. Askerî bölge ilan edilmiş. Bırakın turisti Bursalılar bile Uludağ'a çıkamıyor. Koraltan, buranın ne kadar doğal güzellikleri olduğunu ve turizm için elverişli olduğunu görünce harekete geçiyor. Genelkurmay ile yazışıyor. Direkt Fevzi Çakmak'ın yanına gidiyor, mesele için çok uğraşıyor ve yasağı kaldırtıyor. Bugün Uludağ'a gidiliyorsa bu, Koraltan'ın sayesindedir.


Tahkikat komisyonunun kurulması var o dönemde...

DP, iktidara gelir gelmez bu komisyonu kurmak istiyor. Tek Parti'nin yolsuzlukları, halka yaptığı zulmü göstermeyi ve bunun da cezalandırılmasını istiyor. Çünkü miting konuşmalarında ‘Bunların yaptığı işkenceler gayretullaha dokundu, millet adına bunun hesabını soralım’ diyorlar. Ama partinin diğer kurmayları ‘Devr-i sabık meydana getirmeyelim’ diyor.


Ama Isparta-Senirkent hadisesi yaşanıyor.

DP yeni partiyi kurmuş. Kasaba komple DP'ye geçiyor, bunun üzerine jandarma halka baskı yapıyor. Kelepçeleyip emekletiyorlar. Çocuklarını düşüren kadınlar var. Koraltan, lağım suyu içip aynı suda yıkanan insanları anlatıyor. DP'nin varlığı bizzat darbe nedeni. Onun dışında haklarında açılan davaların hepsi hikâye.