İrfan lügatte tanıma, marifet, bir şeyi yüzeysel ve zahiri bilmenin aksine, onun bütün sırlarına ve inceliklerine vakıf olmaktır. Ama ıstılahta ise irfan, keşf ve şuhûd yoluyla varlıkların hakikatlerini (hakaiku'l-eşya) bulmaktır.

İrfanın terimsel anlamıyla ilgili bariz olan iki noktaya dikkat etmek gerekir. Birincisi hakikati tanımak, ikincisi kalbi tanıklıktır (şühud-i kalb).

İrfanın ıstılahi manası olan hakikatlerin kalbin şuhûdu ile kavranmasını göz önüne alarak irfanda iki önemli noktaya dikkat etmek gerekir.

· Arifin bakışı ile hakikat

· Hakikatin Şuhûdu için kullanılan alet ve yöntem

İrfan ve felsefe literatüründe hakikat; tahakkuk eden, ayniyeti olan ve gerçek olan şeye deniliyor, hayali ve kuruntuya dayalı olana değil. Ahlaki literatür ile de farklıdır. Zira ahlak ilminde ve itibari olan şeylerde vuku bulan şeye hakikat deniliyor. Doğruluk ve gerçeklikte olduğu gibi tahakkuk eden vaki olan şeylere hakikat denilir. Ama bazı hakikatler vuku bulmayabilir veya tersi de gerçekleşebilir.

Dolayısıyla irfan ve felsefe edebiyatında hakikate itibari manasıyla bakılmıyor. Hakikatten maksat, gerçekliğin ta kendisi olup vuku olan şeydir.

İrfan edebiyatında saf anlamda hakikat sadece Allah'a denilmektedir. Âlemdeki bütün çokluklar/kesret da Hakikatin cilveleri ve gölgeleri mesabesindedirler.

Sadi'nin deyimiyle:

معني هو با تو بگويم كه چيست

اوست دگر اين من و توهيچ نيست

 Hu'nun manasını sana söyleyeyim,

“O” var ve ben ve sen diye bir şey yok.

Ya da Mevlana'nın deyimiyle:

ما عدم هائيم و هستي ها نمــا

تو وجود مطلق و هستي مــــا

Biz yokluğuz ve sadece varlık görüntüsüyüz.

Sen Mutlak Varlıksın ve varlığımızın aslı.

Öyleyse hakikati bilmek yani marifetullahtır. Dolayısıyla irfanın konusu Allah(c.c), İsimleri ve Sıfatlarıdır.

Fususul Hikemin şerhinde Kayseri şöyle söylüyor:

“Ariflerin temel sorunları Hazreti Hak Teâlâ'nın zatı, isimleri ve sıfatlarıdır. Her mazhar, her tecelligah ve her nişane kendini Hakkın zatından bilir. Bu yüzden irfan; felsefe ve kelamdan daha üstündür. Çünkü irfan insanın Hazreti Hakka bağlanma ve yakınlaşmasını konu edinir.

İrfanda Hakikati bilme şuhûd şeklinde olmalıdır. Öyleyse bilmenin araçları ve bu araçlardan hâsıl olan bilgiler de incelenmesi gerekir.

İnşallah Haftaya…