Dünya Bülteni / Tarih Servisi

Kurtuluş savaşının ardından imzalanan Lozan Barış Antlaşması Türkiye devletinin resmen tanınması açısından büyük önem taşır. 5 yıl süren siyasi, askeri mücadelenin ardından imzalanan Lozan antlaşmasında Türkiye'nin Misakı Milli'de ilan edilen sınırlara göre büyük tavizler vermiş olması antlaşmanın başarı mı yoksa başarısızlık mı olduğu tartışmalarını günümüze kadar getirmiştir. Bu tartışmalar ilk olarak Kurtuluş savaşını başarıyla yönetmiş olan I.TBMM'de başlamıştı.

İsmet Paşa başkanlığındaki oluşturulan delege heyeti 20 Kasım 1923'te Lozan'da görüşmelere  başlamıştı. Ancak birkaç aylık müzakerelerin ardından, Osmanlı borçları, Türk-Yunan sınırı, Boğazlar meselesi, Musul, azınlıklar ve kapitülasyonlar gibi belli başlı konularda anlaşma sağlanamaması üzerine görüşmeler 4 Şubat 1923'te kesildi. Görüşmelerin kesilmesinden kısa bir süre sonra itilaf devletleri yeni bir barış planını Türkiye'ye sundular. Önerilen barış projesi 2 Mart 1923'te TBMM'de madde madde görüşüldü. Meclisteki muhalefet önerilen barış projesinin Misak-ı Milli ile hiçbir şekilde örtüşmediğini bu şekilde bir antlaşma teklifinin kabul edilemeyeceği yönünde konuşarak Misak-ı Milli'den taviz verilmemesi gerektiğini verilemeyeceğini ifade etmişti. Lozan görüşmeleri konusunda meclisteki tartışmalar kısa sürede meclisi kilitler noktaya gelince I.TBMM seçim kararı almak zorunda kalmıştı.

Lozan görüşmelerinde ele alınan konulardan biri olan savaş tazminatı konusunda İngiltere,savaş tazminatına karşılık Türkiye'den bazı tavizler istemişti. Ali Satan'ın, İngiliz arşivinde elde ettiği bir belgeye göre İngilizler Türkiye'den savaş tazminatını dolayı da olsa almışlar. Satan gerçeği şöyle açıklıyor: "Ancak bu süreçte İngiliz diplomatların ısrarlı müzakereleri ile İngiltere'nin savaş tazminatından vazgeçmesine karşılık Türk delegasyonu, 1914'te İngiltere'nin el koyduğu 2 savaş gemimizden ve Türk hazine bonolarından doğan alacaklarından vazgeçmeyi kabul etti. Rapora göre; savaş gemilerinin değeri 5 milyon sterlin, hazine bonolarının ticari değeri ise 846 bin100 sterlin idi." Belgede, "Krallık hükümeti bu parayı istikrarlı bir şekilde savunmuş, böylece alacaklıların bu çabaları başarısız olmuştur." ifadesini kullanıyor. Raporu yayıma hazırlayan Ali Satan, Dışişleri Bakanı ve Lozan Delegasyon Başkanı İsmet Paşa ile Başbakan Rauf Bey'in arasının da tazminat meselesi yüzünden bozulduğunu ifade ediyor.

İngiliz diplomatlarının savaş tazminatı olarak vazgeçilmesini istediği iki geminin hikayesi ise şöyle:  Balkan Savaşlarından mağlubiyetle ayrılan Osmanlı devleti donanmayı güçlendirmek gerektiğini fark etmiş ve bu yönde teşebbüse geçmişti. İngiltere'ye gemi siparişinde bulunan Osmanlı devleti gemilerden büyükçe olanlardan birine o dönemde tahtta bulunan Sultan 4. Mehmed Reşad'dan dolayı Reşadiye, diğerine de Sultan Osman-1 adını vermişti. Devlet bütçesi  yeterli olmadığından geniş bir bağış kampanyası da düzenlenmişti.

I.Dünya savaşının başladığı ve Osmanlı devletinin yavaş yavaş savaşa doğru sürüklenmeye başladığı 1914 yılında ingiltere bu gemilere el koyduğunu açıkladı.