Sözlük anlamı karşılık vermek, karşılıklı okumak, yüz yüze olmak, iki şeyi birbiriyle karşılaştırmak anlamına gelen mukabele, Kur'an literatüründe Cebrail aleyhisselamın Ramazan ayında Peygamber Efendimize (Sallallahu Aleyhi Vesselem) gelerek, Kur'an-ı Kerimi karşılıklı müzakere etmelerini, birbirlerine okumalarını ifade eder.

Mukabele, üç aylarda ve bilhassa Ramazan ayında cami, mescid ve evlerde daha çok sabah, öğle, ikindi namazları öncesinde hafız veya Kur'an okumasını iyi bilen biri tarafından okunan Kur'an-ı takip etmek suretiyle hatim indirmektir.

Bu gelenek, Cebrail'in Ramazan aylarında her gece Hazreti Peygamber’e gelerek o ana kadar nazil olan ayet ve sureleri karşılıklı okuyup kontrol etmelerine dayanır.

Kur'an-ı Kerimin Ramazan ayında nazil olmaya başlaması, bu ayda yapılan amellerin diğer zamanlara göre daha faziletli kabul edilmesi de geleneğin yaygınlaşmasında etkili olmuştur. Peygamber Efendimizin vefatından önceki son Ramazan'da mukabele iki defa gerçekleşmiştir. 

Mukabele nasıl yapılır?

Ramazan ayı boyunca gerçekleştirilen bu gelenek, iki kişiyle yapılabileceği gibi kalabalık bir grupla da yerine getirilebilir. Mukabele esnasında Kur'an-ı Kerim'i dinleyen kişiler sessiz bir şekilde dinler ve içinden tekrar eder.

Mescitlerde veya diğer toplu ortamlarda Kur'an-ı Kerim mukabelelerine katılanlar hem dinleyip hem de okuyabilirler. Bu durumda hem dinleme hem de tilavet sevabı alırlar. Ancak her ikisini bir arada yapmak biraz güçtür. Kur'an okuyanları dinleyerek tilavet ve hatim sevabı elde edilmez. Zira bir fiilin sevabını elde etmek için bizzat onu yapmak gerekir. Dolayısıyla kadınlar, adet günleri geldiğinde caminin dışındaki yerlerde mukabele halkalarına katılıp dinleyebilirler. Bu durumda dinleme sevabını yine elde ederler. Ancak Kur'an okunduğu sırada ağızlarıyla tekrar etmemelidirler. Zira adet kanı gören kadınların Kur'an okuması caiz değildir. Hatim sevabını da elde etmek için hastalıkları bittikten sonra ramazan bitmişse dahi kaldıkları yerden okumalarına devam edebilirler. Kur'an-ı Kerim'i dinlemenin ecri sadece canlı birinden dinleyerek değil aynı şekilde telefon, bilgisayar, televizyon gibi elektronik cihazlardan dinlenerek de aynı ecir elde edilir.