Eğil'e bağlı Kalkan Mahallesi'nde (köyü) bulunan, Osmanlı dönemi Eğil hükümdarı Murad bey tarafından yaptırılan Şerbetin Hanı ile Murad Bey'in amcası Lala Kasım'a ait kümbet tarihi yapısıyla ilgi bekliyor.

Murat Bey tarafından 1561-1562 yılları arasında inşa edilen Şerbetin Hanı, amcası Lala Kasım'ın kümbeti yakınında yapılarak o zamanki kervanların önemli bir konaklama merkezidir. Hanın taç kapısını örten kemerin üstünde, Osmanlıca bir inşa kitabesi mevcut olup, hanın yolcuların mutluluk içinde konaklamaları için inşa edildiği belirtilmiştir.

Lala Kasım Kimdir?

Kasım Bey El Ekini olarak da bilinen Lala Kasım, eski ismiyle ekini olan Eğil emirliğinin ünlü emiri Şah Muhammed el-Ekini'nin oğludur. Babasının ölümünden sonra emir olan Kasım Bey komşu olan emirliklerle iyi ilişkiler içine girerek Akkoyunlu Devleti ile dostluk bağı kurdu. Safevî Devleti’nin kurucusu ve ilk hükümdarı olan Şah İsmail Diyarbakır'a saldırdığında Kasım Bey Şah'a itaat etmeyerek, İran serdarı olan Han Muhammed'in saldırılarına uğradı.

Hükümdarlık merkezi olan Eğil'in düşmesi üzerine Yavuz Sultan Selim'e iltica eden Kasım Bey, Sultan'ın yardımıyla ünlü Çaldıran Savaşı'ndan sonra Eğil'i tekrar geri aldı. Bunun üzerine Kasım Bey, Osmanlı Devleti'ne bağlılığını ve sadakatini hep korudu. Osmanlılar zamanında günden güne şanı yücelen ve değeri artan Kasım Bey'in erkek çocuğu olmadığından vasiyeti üzerine yönetimi kardeşinin oğlu Murad Bey'e bırakarak vefat etti.

Lala Kasım hakkında 'Şerefname'de şu bilgiler verilmektedir: "Kasım Bey bin Şah Muhammed Bey, cesarette, bilimde, edebiyatta, güzel ahlakta ve iyi karakterde tekti; güzel yönetimde halkı idare etmekte ve gönüllerini kazanmakta bir bayraktı. Kürdistan hükümdarları arasında onun bir benzeri yoktu. Akkoyunlu hükümdarlarının saltanatı zamanında, şanı yüceldi ve değeri arttı. O kadar ki, Akkoyunlular kendisini komutan ve çocuklarından birine mürebbi olarak tayin ettiler. Bu yüzden halk arasında Lala Kasım diye tanındı."

Şerbettin Hanı Nedir?

Osmanlılara bağlı bir beylik olan Eğil Beyleri döneminde önemli ticaret yolları üzerinde yer alan yerleşim yerlerinden biri de Şerbetin köyü şu anki Kalkan Mahallesi'dir.  

İsmini şu anki Kalkan Mahallesi'nin eski ismi olan Şerbetin'den alan Han, Lala Kasım'ın kardeşinin oğlu Eğil hükümdarı Murad bey tarafından 1561-1562 yıllarında inşa edilmiştir. Kervan yolcularına yemek ikramında bulunma amaçlı yapılan Han, halk içerisinde Han-ı Şerbetin olarak bilinmiştir.

Hanın taç kapısını örten kemerin üstünde, Osmanlıca bir inşa kitabesi mevcut olup, hanın yolcuların mutluluk içinde konaklamaları için inşa edildiği belirtilmiştir.

Evliya Çelebi Seyahatname'sinde “Şerbettin, iki yüz haneli, bir camili, bir büyük hanlı, az miktarda dükkânlı bir kasabacıktır. Eski bir tekkesi var. İmaretin yemeği gelip geçene boldur…” demek suretiyle han ve diğer yapılarla ilgili bilgi vermektedir.

Diyarbakır'ın Sur ilçesinde Lala Kasım Camii'ni yaptıranın da Lala Kasım Bey olduğu kabul edilmekte, şehir merkezinde adıyla anılan mahalle halk arasında Lale Bey Mahallesi olarak biliniyor.

İLKHA