İslam’ın temel konularında, beşeri yoruma ihtiyaç duymayan kesin hükümler bulunmaktadır. Bunlara tereddütsüz bir şekilde “Bu Allah’ın hükmüdür” denilir. Namaz, oruç ve zekâtın farziyeti; içki, faiz ve zinanın haramlığı gibi İslam’ın aslı unsurları genelde bu açıklıktadır.
İslam’ın bir de hayata aktarılırken yorumlanması gereken hükümleri vardır. Böyle durumlarda Allah’ın hükmü ve somut vakıa değerlendirilerek kişisel bir hüküm verilmektedir. Bu hüküm Allah’ın hükmüne uygun olabileceği gibi uygun olmayabilir de.
Günümüzde yaygın bir şekilde “Allah’ın hükmü” ifadesi içtihadi tercihler için veya İslami naslarla ilgili kişisel yorumlar için kullanılabilmektedir. Oysa Resulullah (sav), bir seriyye komutanının şahsında tüm Müslümanları kişisel içtihada “Allah’ın hükmü” demekten sakındırmıştır.
“Bir kaleyi kuşatıp ahalisi senden, kendilerine Allah’ın hükmüne göre muamele etmeni istediklerinde; onlara Allah’ın hükmüne göre değil, kendi hükmüne göre muamele edeceğini söyle. Çünkü içtihadında Allah’ın hükmüne isabet edip edemeyeceğini bilemezsin.” (Muslim, Cihad, 2)
Keza içtihadi çabalarla ulaştığı fetvalarında İmam Malik’in vacib, sünnet, haram gibi şer’i ıstılahlar, yerine “böyle yapmak bana daha güzel görünüyor”, “bundan hoşlanmıyorum” gibi ifadeler kullandığı bilinmektedir. Diğer imamların da tavrı bundan farksızdı. Onlar hiçbir zaman kendi içtihatları için “bu Allah’ın hükmüdür”, demezlerdi, sadece “biz düşüncemizle içtihat ettik ve bu sonuca ulaştık; isteyen kabul eder, isteyen etmez”, derlerdi.
İslami naslarda, farklı şartlarla ilgili farklı hükümlerin bulunması “Allah’ın hükmü” deme konusunda ihtiyatlı olmayı gerektiren ikinci bir konudur. Çünkü şartların tespiti ve buna uygun olarak uygulanacak hükmün belirlenmesi yine bir içtihadı/yorumu gerektirir. Küfür ehli ile ilişkiler konunun güzel bir örneğidir.
Kâfirun Suresi’nde küfür ehli ile bir çatışmazlık hali emredilmektedir. Tevbe Suresi ve benzer manadaki Medeni ayeti kerimelerde ise kâfirlerle cihat emredilmektedir. Bir kısım alime göre son nazil olan cihat ayetleri Kâfirun Suresi ve benzeri manadaki Mekki ayeti kerimeleri neshetmiş, yani hükmünü ortadan kaldırmıştır. Diğer bir kısım âlime göre ise bu iki kısım ayeti kerimenin hükmü bakidir. Müslümanlar, içinde bulundukları şartlara göre bu ayet gruplarından biri ile amel edebilirler. İmam Suyuti, El-İtkan adlı eserinde bu ikinci görüşü benimser ve gerekçelerini de uzun uzun anlatır. Buna göre günün birinde Müslümanlar zayıf düşer ve ashabın Mekke’deki haline benzer bir duruma düşerlerse kafirlerle karşılıklı birbirlerine ilişmemeyi esas alan ayeti kerimelerle amel edebilirler. Bu konu İslami çalışmalardaki metot konusu ile de alakalıdır. Çünkü takip edilecek yöntem konusu beşeri yorumun/kişisel içtihadın çokça karıştığı bir konudur. Bırakın farklı zamanları, aynı zaman içinde farklı mekânlarda bambaşka şartlara sahip yüzlerce belki de binlerce Müslüman topluluk bulunmaktadır. Bu Müslümanlar Kur’an-ı Kerim’i, Kur-an’da zikredilen diğer peygamberlerin metodunu ve Resulullah (sav)’in sünnetini inceleyerek kendi şartlarına uygun bir metotla İslami çalışmalarını sürdürebilirler. Tercih edilen metot açıkça İslami bir nassa aykırı olmadığı müddetçe makbul bir içtihadı tercihtir.
Davet metodunun içtihadi olduğuna karşı çıkan görüşler de bulunmaktadır. Bunlara göre davet metodu naslarla belirlenmiş sıralı aşamalardan oluşmaktadır. Böyle olduğu kabul edilse bile şu an hangi aşamada bulunduğumuz hususu yine içtihadi bir tercihtir. Dolayısıyla her hâlükârda metot konusu içtihadi bir alandır.
Günümüzde Müslümanlar arasındaki ayrılıkların önemli bir sebebi olan metot konusunun içtihadi bir alan olarak görülmesi, Müslümanlar arasındaki ihtilafları büyük oranda ortadan kaldırması açısından önemlidir.
Toparlarsak, herhangi bir yoruma/içtihada “Allah’ın hükmü” demenin iki belirgin sakıncası vardır:
a) Kendi yorumunu/içtihadını “Allah’ın hükmü” diye nitelemek
“Allah hakkında bilmediğiniz bir şey mi söylüyorsunuz? De ki: Allah hakkında yalan uyduranlar asla kurtuluşa eremezler.” (Yunus 68-69)
b) Kendi yorumundan farklı bir yorumu/içtihadı benimseyen Müslümanları, Allah’ın hükmüne karşı gelmekle suçlamak.
Birincisinin vahametinin yanında, ikincisi de Müslümanlar arasında parçalanmayı doğurur.
Sonuç olarak bir Müslüman her hangi bir nastan anladığını “burada Allah’ın muradı budur” demekte ihtiyatlı davranmalıdır. Hele kişisel çabalarla ulaştığı, içine yorumunu kattığı bir hükme asla “Allah’ın hükmü” dememelidir. Hiç kimsenin, görüşüne dini bir kutsiyet yükleme ve bu görüşe karşı çıkanları Allah’ın hükmüne karşı çıkmakla suçlama hakkı yoktur.