Kehf veya mağara… İnsan eli değmemiş tabii ve esrarengiz yapılar… Yüce Allah’ın sanat ve haşmetinin kolaylıkla hissedilebildiği, şehir gürültüsü ve saray debdebelerinden uzak sükunet mekanları… Birçok enbiya, evliya ve mütefekkirin uzletgahı, ibadethanesi, eğitim yeri mağaralar… Kıymetini bilenleri ve kendilerine sığınanları ana şefkatiyle kucaklayan, doğasına ve özüne dönüşün adresi mağaralar.
Onlardan bazısı sanatkarının hususi şereflendirmesine mazhar olmuş. Kutsiyet kesbetmiş. Evvel ve ahirdeki insanların teveccüh odağı, ilham membaı olmuştur. Mekke’nin Hira’sı gibi. Başlangıçta herhangi bir özelliği olmayan tipik bir mağara iken, sonradan Kainatın Efendisinin tefekkürhanesi, olgunlaşma mektebi, bilahare; “Yaratan Rabbinin adıyla oku. O, insanı bir kan pıhtısından yarattı. Oku, Rabbin yüksek kerem sahibidir. O, kalemle yazmayı öğretendir. İnsana bilmediğini öğretendir…” (Alak:1-5) sözleriyle başlayan ilahi vahyin ilk tecelligahı olmuştu. Tarihin yeniden yazılması, insanlık kötü gidişatının değişmesi için başlangıç noktası Hira olmuştu. İnsanlığın önderi yüce vazife ile orada vazifelenmiş, Hak ile batıl arasındaki savaşın kaderi orada değişmişti. Saadet asrının güneşi ilk kez Hira’da doğmuştu.
İşte sanatkarının özel lütfuna mazhar olan mağaralardan biri de, batınında büyük bir mucizenin tahakkuk ettiği Ashab-ı Kehf mağarasıdır. Bu mağara, imanlarını muhafaza etmek için zamanlarının zalimlerinden kaçan ve “Ashab-ı Kehf” namıyla meşhur olan gençlere barınak olmuş ve bu gençler üzerinde gerçekleşen büyük diriliş mucizesinin gerçekleştiği yer olarak tarihe geçmiştir.
Kur’an-ı Kerim’in ayetleri ışığında kıssalarını anlatacağımız imanlı gençlerin nurlandırdığı bu mağaranın bulunduğu yer hakkında ihtilaf edilmiştir. Mağaranın yeryüzünün neresinde olduğu, mucizenin hangi toprak parçası üzerinde gerçekleştiği o kadar önemli olmamakla beraber biz bazı görüşlere burada yer vereceğiz:
İbn-i Abbas, buranın Kudüs yakınlarında bir yer olduğunu söylerken, İbn-i İshak mağaranın Ninova yakınlarında bulunduğunu ifade eder. Bazıları Anadolu’da olduğunu, diğer bazıları da Efes’te olduğunu söylemişlerdir. Olayın vuku bulduğu yeri en iyi bilen Allah’tır. Eğer bu konuda dinimiz için bir maslahat söz konusu olsaydı, Allah ve Resulü onu bize bildirirlerdi. Nitekim Allah Resulü (as): “Sizi cennete yaklaştırıp cehennemden uzaklaştıran her şeyi size öğrettim” diye buyurmuşlardır.
Ashab-ı Kehf kıssasına sahne olan mekan hakkında ihtilaf edildiği gibi olayın cereyan ettiği zaman dilimi üzerinde de ihtilaf edilmiştir. İslam alimleri bu konuda farklı görüşler beyan etmişlerdir.
Yahudilerin bu meseleyi Allah Resulü (as)’ne sual ettiğine dayanan bazıları bu olayın Hz. Musa (as)’dan önce geçtiğini, Hz. Musa (as)’ın Tevrat’ta Ashab-ı Kehf’i zikrettiğini ileri sürmüşlerdir.
Kimilerine göre Ashab-ı Kehf, mağaraya Hz. İsa (as)’dan önce girmiştir. Hz. İsa (as) hak dini tebliğ sürecinde bunlardan bahsetmiştir. Sonra Ashab-ı Kehf, Hz. İsa (as) ile Allah Resulü (as) zamanını arasında uykudan uyanmışlardır.
Muhammed İbn-i İshak’tan gelen görüşe göre ise, bu gençler Hz. İsa (as)’dan sonra onun dinine tabi olmuş, mağaraya girişleri de bu dönemde olmuştur. Yine en iyisini Allah bilir.
Ashab-ı Kehf… Veya mağara arkadaşları… Allah’a iman ve bağlılıktaki samimiyetleriyle ilahi lütuf ve ikrama mazhar olup “Haşrın ispatı” yönünde tahakkuk eden büyük mucizenin şerefli fertleri.
Hayvanlığın düşük derecelerinde yer alan bir köpeğin dahi kendileriyle birlikte olma adına büyük bir şerefe nail olduğu kıymetli dostlar. Kıyamete kadar dimdik ayakta duracak iman abidesi Ashab-ı Kehf…
Tefsir alimlerinin bir çoğunun bildirdiğine göre bu gençler kralların soyundan ve kavimlerinin seçkinlerinden idi. Zamanın hak dininden ve peygamberlerin yolundan sapan kavimleri, kendi zihni yapılarının mahsulü olan ve elleriyle inşa ettikleri putlara tapar, onlara ibadet eder ve onlar adına kurban keserlerdi. Kavmin diğer adet ve gelenekleri de bu sapık düşünceye göre şekillenirdi.
Anlatıldığına göre, kavmin her yıl bayram törenleri için çıktıkları bir yortu yeri vardır. Yılın belirli zamanında, şehrin dışında burada toplanır, putlara ibadet ve kurban merasimlerinde bulunurlar. Kavmin zalim ve zorba hükümdarı halkı bu yortulara zorla sevk ve teşvik eder. Yine böyle bir bayramda kavimlerinin yaptıklarının yanlış ve manasız olduğunu basiret gözüyle gören ve putlardan tiksinen gençler, teker teker kavimlerinden uzaklaşırlar. Zira onlar, insanların kendi elleriyle yaptıkları şeylerin ilah olamayacağını, insanların ilahının yerin ve göğün Rabbi olan bir tek ilah olduğuna inanıyorlardı. Daha sonra bir vesileyle bir araya gelen gençler, birbirlerine imanlarını izhar ederek kendilerine dosdoğru yolu gösteren Rablerine hamd eder, ibadet için yer edinirler.
Yüce Allah (cc), bu gençlerin hidayetlerinden Kur’an-ı Kerim’de şöyle bahseder:
“Onların olayını sana Biz gerçek olarak anlatıyoruz: Onlar Rablerine inanmış birkaç gençti. Onların hidayetlerini artırmış ve kalplerini pekiştirmiştik. Durup, şöyle demişlerdi: “Rabbimiz; göklerin ve yerin Rabbidir, O’nu bırakıp başka bir tanrıya yalvarmayız, yoksa and olsun ki, batıl söz söylemiş oluruz. Şu bizim milletimiz, Allah’ı bırakıp O’ndan başka tanrılar edindiler. Onların gerçek olduğuna apaçık delil getirmeleri gerekmez mi? Allah’a karşı yalan uydurandan daha zalim kimdir?” (Kehf: 13-15)
Kur’an-ı Kerim’de onlara “Gençler” olarak vurgu yapılmıştır. Anlaşılan o ki, onlar; kendi zamanlarındaki dünyaya hırslı, imani konularda ise bir takım bidalara saplanıp kalmış, bunlara inanç ve bağlılık yönünde kalıplaşmış ihtiyar ve yaşlılardan, dosdoğru iman ve istikamete daha layık görülmüşlerdir.
Bu gerçek ile tekerrürden ibaret olan tarihin birçok kesitinde karşılaşmak mümkündür. Anlayış ve aktivite olarak gençler, iman davasını tebliğ eden peygamber ve davetçilere ittibada daha duyarlı ve sorumlu davranmış, Hak davanın öncüleri etrafında adeta kenetlenmişlerdir. Nitekim kamil dinin mübelliği Efendimizin (as) kaldırdığı kutsi bayrağın altında da tarihe şan veren ve nesillere meşale olan birçok genç yiğit toplanmış; Hz. Resulullah (as)’a Ashab, ümmetine öncü ve yıldız olma gibi büyük bir şerefe nail olmuşlardır.
Nihayet kavimleri bu gençlerin durumunu öğrenince, onları hükümdarlarına şikayet ederler. Hükümdarları onları yanına çağırıp durumları ve yaptıkları hakkında onları sorgular. Bunun üzerine gençler azimeti tercih ederek inançlarını izhar ederler. Zorbalığı ve acımasızlığıyla meşhur hükümdarlarına karşı hakkı haykırmadan geri kalmazlar. Dahası, hükümdarlarını da Yüce Allah’ın dosdoğru yoluna davet ederler.
Ancak netice bellidir. Tarihteki mü’minlerin kaderi Ashab-ı Kehf için de tekerrür eder. Azgın hükümdarın iman etmesi şöyle dursun, Hakka ittiba eden gençleri tehdit ederek, imanlarından vazgeçmelerini emreder. Kavimlerinin işaretini taşıyan kıyafetleri çıkarmalarını ister. Emirlerini yerine getirmeleri, yani eski ve batıl geleneklerine dönmeleri için, gençlere kısa bir mühlet tayin eder ki, bu mühlet dönüşü olmayan hicreti gerçekleştirmek için gençlere bir fırsat olur. Nihayet gençler, bu fırsatı değerlendirerek Rablerinin yardımıyla fitne ateşinden kurtulmaya muvaffak olurlar. Hicret için tercih ettikleri mağara, içinde yüzyıllar boyunca sükunet bulacakları yuva olur.
İman erleri, Yüce Allah’ın lütfü sayesinde hür iradeleriyle yaptıkları bu tercih ile, dönüşü olmayan bir hicreti gerçekleştirmişlerdi. Onların saray çevresinden, (maddi) refah seviyeleri yüksek ailelere mensup olduklarından daha önce bahsetmiştik. İşte bu gençler her açıdan kendilerine gülümseyen ve kucak açan dünyayı ve dünyalığı ellerinin tersiyle itmiş, onun aldatıcı güzelliklerine kanmayıp yüce hakikatleri ve bu hakikatlerin gerektirdiği yaşamı benimsemişlerdi.
Onlar, bu asil hareket ve davranışlarıyla dalaletten hidayete, sefaletten saadete, zahmetten rahmete doğru ilk adım olan büyük hicreti gerçekleştirmiş, yüce makamlara ulaşmada kendilerine ayak bağı olan mal, makam, şöhret ve itibar sahibi kavimlerini terk etmişlerdi. Nitekim Yüce Allah, onların önceden içerisinde bulundukları lüks hayatı, sıkıntı ve darlık; sonradan mekan edindikleri mağarayı ise, rahmet ve genişlik olarak nitelendirmektedir. “… Madem ki siz onlardan ve Allah’tan başka tapmakta olduklarından ayrıldınız, o halde mağaraya çekilin ki, Rabbiniz size rahmetinden genişlik versin, işinizde kolaylık göstersin.” (Kehf:16)
İman kafilesinin şehirlerini terk ederek, mağaraya doğru hareket etmeleri, hiçbir zaman basit ve tipik bir kaçış olarak değerlendirilemez. Bu, olsa olsa, karanlıktan nura, azaptan rahmete kaçış olabilir. Hem imanlı gençlerin o dosdoğru ve pak akideleriyle sapıklığın en alçak derekelerinde gezen insanlarla bir arada yaşamaları mümkün değildi. Kavimlerinin eşrafı onlara imanlarıyla beraber yaşama hakkı tanımıyordu. İşte bunun farkında olan gençler, başka bir amaç uğruna değil, sırf imanlarını muhafaza etme pahasına dünya ile bütün alakalarını keserek dünya süs ve ziynetlerinden tamamen mücerret olan, maddiyat itibarıyla yokluk ve mahrumiyet yeri olan, manevi açıdan ise, Rabblerinin rahmetiyle dolu mağarayı mekan edindiler.
Ayrıca gençlerin bu önemli kararlarında Allah-u Teala’ya dayandıklarını, O’nun izni ve rızası doğrultusunda hareket ettiklerini Rabbimizin bildirmesinden anlıyoruz. “… O halde mağaraya çekilin ki, Rabbiniz size rahmetinden genişlik versin. İşinizde kolaylık göstersin” (Kehf:16) demişti onlara.
Rabblerinin yardımı ve yol göstermesi neticesinde kaçmaya muvaffak olup mağaraya gelen gençler, kaçış sürecinin verdiği yorgunluk ve Yüce Allah’ın verdiği ağırlık ile yüzyıllarca sürecek uyku için gözlerini kapatırlar. “Böylece mağarada yıllar yılı onların kulaklarına vurduk (Derin bir uyku verdik)” (Kehf:11)
Kavimleri, kaybolan gençleri araştırır. Hükümdar da peşlerine adam taktırır. Nihayet hükümdara onların bulunamadığı haberi verilir. Yüce Allah, büyük mucizenin inkişaf zamanına kadar onların haberini düşmanlarından saklamıştı. Tıpkı Sevr Mağarası’na sığındığı zaman Peygamberi (as) ve arkadaşı olan Sıddık’ı (ra) sakladığı gibi. Ki, Kureyşli müşrikler takip esnasında mağaranın ağzına kadar geldikleri halde, onları bulamamışlardı. Hz. Ebu Bekir’in; “Ey Allah’ın Resulü, onlardan birisi eğilip baksa, muhakkak ki bizi görecek” diyerek karşı karşıya bulundukları riski ve Hz. Resulullah (as)’a bir zararın dokunması yönündeki endişesini dile getirmesi üzerine, şöyle buyurmuştu Allah Resulü (as): “Üçüncüleri Allah olan iki kişi hakkında ne dersin ey Ebu Bekir?” Olay Kur’an-ı Kerim’de şöylece hikaye ediliyordu:
“… Hani onlar mağarada idiler. Ve hani o, arkadaşına ‘Üzülme, Allah bizimledir’ diyordu. Bunun üzerine Allah ona sükunetini indirmişti. Onu sizin görmediğiniz ordularla desteklemişti. Ve küfredenlerin sözlerini alçaltmıştı. Ancak Allah’ın kelimesi ise, o en yüce olandır. Allah Aziz’dir, Hakim’dir.” (Tevbe:40)
Denilir ki, kavimleri Ashab-ı Kehf’i bulmuş ve içine girdikleri mağaranın kapısına gelip dayanmışlar. Daha sonra; “Biz onların kendi kendileri için uygun gördükleri cezadan daha fazlasını onlar için istemiyorduk” diyerek hükümdarın emriyle mağarayı onlara mezar yapmışlardır. Ancak Yüce Allah (cc), Kur’an-ı Kerim’de sabah akşam mağaralarına güneş girdiğini haber vermektedir. Hükümdarın, gençlerin ölmüş olduğuna kesin kanaat getirdikten sonra, ileriki zamanlarda mağaranın açılmasına ses çıkarmamış olması da mümkündür. Gelecek sayımızda devam ederiz İnşaallah. Allah’a emanet olunuz.
İnzar Dergisi