Dı diroka insaniyetê de, gelek hedisên elim u dılşewat çêbunın. Gelek insanê mezlumu bêkes hatının küştın, u dı qetli’amare hatının derbaskırın. İnsanên zalımu xunxwar, jıboy textu meqamê xü muhefeze bıkın, insan dı qetli’amare derbaskırının. Xuna wan weki çema herıkandının. Dılê wan bıkırına qetli’amare ne êşiyaye, zıkê wan pê neşewıtiye. Bıl’akis bıvê xun rıjandınê dılxweş bune, o kêfxweş bunın. Weki wampira, bırıjandınu vexwarına xuna insanare zewq sıtendının.
Ê weki fir’ewn, Nemrud, eshabê uxdud, Cengız, Stalin, Hitler, Seddam, ‘Emriqa, İngiliz, Frensa, İsrail u ğulamê wan o gellekê dınê em kanın bıjmêrın. Lı Kürdistan'ê Dérsım, Geliyê Zilan, Koçgıri, Hama, Nagazaki Hiroşima, Cezayir, Fılistin, Efgan, Çeçenya, Bosna o gelleki cihê dınê weki Helepçe hatının qelandınu, Qetli’amkırın. O hinji, van qetli’ama, lıhınek ciya dıdominın. Xüdiyê van qetli’ama tımi wê dıç'avê insana de, rureş bın, o lıaxretê ji, dıagırê dojê de wêbên şewıtandın. Encağ wê gavê wê dılê mezluma sarbıbın.
İsal disa salvegera qetli’ama Helepçe hat. Dı sala 1988’a, dı 16 Adarê de lıbajarê Helepçe, jıteref Seddam’u leşkerên wi, bı kimyasalan qetli’amek mezın hat kırın. Dı vê qetli’amê de 5 hezar insan hatın küştın, zêdi 20 hezar insan birindar u seqet bun. Gori rapora yekitiya Mılleta koma saxitiyê (WHO) dıvê êrişa kimyasalê de hetaki anıha, 43.753 kes mırıne, u 61.200 kes ji seqet bunı. Gelo sucê wan çıbun. Jı kija suci hatın cezakırın. Ka em ‘evıli Helepçe hınki nasbıkın.
Helepçe lı Kürdistan’a Başur bajareki şêrin u bıçuke. Hıjmara nıfusa wê dora 50 hezariye. Dı şerê nava İran’ê u ırak’ê de gelê Kürd, lı karşi Seddam xü bıterefê İran’ê gırtıbun. Baxüsus hereketa İslami lı Helepçê, gori ciyê dınê, zıdetır pêşve çubun. Hereketa İslami ya Kürdistan, lı helepçe cih gırtıbu. Beri Seddam êrişê ser Helepçe bıkı, Pêşmerge u leşkerê İran’ê Helepçe bıdest xıstıbun.
Seddam Hüsên, dı sala 1988’an 23 Sıbatê de, bınavê “El-Enfal” êrışek lıdar xıstıbu. Ma’na “Enfal” ji ğenimete. Yani malu canê Kürdê Müslüman gori wan lüxü helal dıkın, u ğenimet dıhesıbinın. Lıvê ‘ecêbê bınerın ku, ateist u sosyalistki wek Seddam, navê sureteki Qur’an’ê, lıvê êrişa xwe danibu. Seddam, ku qatılê gellek ‘alımaye. Sırf jIboy da’wa islamê bıtefine, gellek ‘alımê hêja u qenc, bı işkenca şehit kıriye. Seddam bıvi hawi, xaintiki werdıkır ku, bıaliki xelqê ‘Ereb bınavê Qur’an’ê dıxapand, yani vay eji Müslümanım. Aliki dıjire, jıboy xelqê Kürd bıbın düjmınê İslam u Qur’an’ê. Yani gelê Kürd wê bıbêjın, Seddam bınavê islamê me dıküjın. Jı berêde insanê zalımu xunxwar u xain, zemanê dıkevın tengayê, din jı xwüwere dıkın alet. Dıfırehayêde ji, düjmınê din, yên mezın ewın.
Dı êrişa “El-Enfalê”de Seddam emır da pısmamê xü Alî Hasan al-Majîd al-Tikritî, got; “Bombeyên Kimyewi bı reşinın lı ser Kürda o wan qırbıkın." Navê Alî Hasan al-Majîd, bınavên kod “Kimyasal ‘Eli” jıqümandanê xüre wani emır da. “gereki gündê kürda yek maleki sağlem neminı. Ezê verım lêbınhêrım. Eger yek malek nexerabuyi bıbinım, ezê qümandanê wê müfrezê mesul bıgrım.”
Êwıli jıboy xelqê Helepçê têkevın penabergeha (sığınak) bombebarandın kırın. Kü jıboy insan dıpenabergeha bıgazê bıfetısın u her penabergehek bıbı mezel jıwanra. Dı 16 Adara 1988’an de, 8 heb teyyarê şer MİG-23 Bombeyên Kimyasal barkır, u lıser bajarê Helepçê barandın. Dıvê komkujiyê de lıgori reqamê resmi 5 hezar insan şehit bun. 20 hezar insan ji, bırindar u seqetbun. Gellek ji wendabun. Kesên bêteref, vextê çun heremê gotın, jımara ê küştiyu bırindar yên tên gotın, jê zêdetıre.
Haya Giştî ya Cîhanê, ji komkujiyê piştî çend rojan hayidar bû. Ewji medya u televizyonê İran’ê pışti ev qetliam da, hin nuh medyayê dınyayê dan. Ew ji medya Emriqa u a Ewrupa pır zêde lıser nesekınin. Hetta rojnamak Emrika xwest vê qetliamê têxı hüstê İran’ê. O bıvi awayi xeber da. Halbuki hınek ciyê İran’ê ji Seddam, gazê Kimyewi avıtıbuyê. U gellek leşker u insanê sıvil, bı kimyasala hatıbun küştın. Gori gotınên İran’ê, Seddam 3500 cari gazê kimyevi avêtın cihê sıvil u ’eskeriyê. Ema medyayê Emriqa u Ewrupa xwestın hedefê şaş bıdın kırın. Çünki şırikê vê qetliamê yekjê ji ewbun. Ê silehê kimyewi dabun Seddam ewbun. Pışti Seddam jıwanre nebu, hin nuh sucê seddam anin zıman. Ewji pışti 3 sala sanki ev qetliam nüh buyı, hin nüh propaganda wê kırın. Jıboy seddam jıseri bıxinın. çünki êdi Seddam zırar dıda menfi'eta wan.
Rojnemevanki Türki Ramazan Ozturk, piştî komkujiyê çû Helepçe û fotoğrafé ku li Helepçeyê kişandibûn, bi weşandina wan cîhan zêdetır pê hayidar bu. Dı van fotoğrafan de kesekî bınavê ‘Elî Hawar zarokekî xwe yê yek mehî, ku hê navjî lê nehatibû kirin, bi awayekî hemmêzkirî û serdev ketıbu, jiyana xwe ji dest dabûn. Fotoğrafé mijara gotinê, piştî ku di rojnameyan de hate weşandin, bû sembola komkujiya Helepçeyê. Îrojî dema ku qala komkujiya Helepçeyê tê kirin, ‘Elî Hawar û zarokê wîyê yek mehî, tê ber çavên mirovan.
Sebebê bombeyên Kîmyewî tenê bi mirina 5 hezar kurdan, û seqet mayina bi deh hezaran ve bêsînor nema, sebebê bombeyên kîmyewî hê jî li bajarê Helepçe didome.
Li gorî deneyên Neteweyên Yekbûyî, jıboy bombeyên Kîmyewî li Helepçe û derdora wê, dınavbera salên 1991 û 1994`an de nexweşiya qanserê, jı sedî 800 zêde dibû. Herwiha jıber bombeyên kîmyewî nexweşiyên jinan 4 qat zêde bûn, û bı hezaran kes jî, bınexweşiyên, qiriq, kezeb, poz û çavan ve, rû bi rû man. Bi hezaran kesan jî çavên xwe wenda kirin. Li gorî agahiyan, hê jî sebebê bombeyên kîmyewî, zarokên nû tên dünyayê tehdîd dike.
Nesrin Abdülkadir Muhammed wıha dıgot;
Bı navê Nesrin Abdulkadir Muhammed pirekıkê, roja Gazê kimyewi avêtın Helepçê jı rojnenemevan ki re wani dıgot. “Pêşmerge bı leşkerê İran’ê re wexta lı leşkerê Iraqê xıst, o leşkerê Iraq’ê paşde reviya, me texmin kır, wê Iraq disa êrişime bıkın. Em lı Helepçe, ketın penabergeh’a (sığınak) malaxü. Se’et dora 10’a bu. Me neri helikpoterek hat. Dıwê helikopter’ê hınek zılam hebun. Qamera bı wanrebun. Bı qamera der û dorê me kışandın. Pışti wê şunde zivırin. Êriş se’et 11’da de despêkır. Teyyarê Iraq’ê napalm avêtın ser helepçe. Se’êt 2’dê bı rojêde bombebarandın sekıni. Pışti wê ez çum jor mın nan çıkêr. Pışti bomberandınê deng degış bu. Deng weki berê ne zêdebu. Weki perçê hesın lı ‘erdê bıkevı û neteqı. Me tü ma’ne neda vê bêdengiyê. Muhammed lı nêzikê Helepçê rudınışt. Dıbê mın dit helikopterık hat o hınek kağıdê sıpi jıhewa avêtın. Me dawiyê fêhmkır ku, jıboy zanıbın ba, bı kija hêlê de tê, ew kağıt avêtın. Nesrin wani dewam dıkı; mın xwarın topdıkır. Mın neri bihnık ğerib hat. ‘evıli weki bina çopê pis bu. Pıştiwê wek bihna sêvê xweş bu. Pışti wê ji weki hêka kelandi bihnda. Beri dakevı jêr, lı qefesa çukê neri, çuk dımırı. Dı pacêre lı derve neri, menzere insan şaş dıkı. Her teref bê deng bu. Heyvan dımırın. Mih u bızın dımırın.
Nesrin dadıkevı penabergehê, dıbê jı, hınek durumên degışık tên meydanê. Dıbêjı mal gış ketın tev. Feqet penabergeh terk nekırın. Mego emê xü dıvıra de veşêrın. Dıbêjı ç’avê me şewıtin. Xüwehamın jımır got, çavête sor buyı. Pışti wê zarok verişiyan. Pır dıêşiyan û dıgıriyan. Diyamın gıriya. Paşve ê pir ji verişiyan. Me fêhmkır ku, artêşa Seddam, kimyasal avêtiyı Helepçê. Me neri emê bıfetısın. Me go emê, jıvır derkevın u bırevın. Lı derve me neri çêlekame ketiyı ‘erdê. Weki reviyabı nefesê dıstinı. Weki payizi pelê dara dıweşiyan. Kewame mırıbu. Lı der u dorê me dumana weki ‘ewra ketıbu ser ‘erdê. Malbatame lıba neri, o tersê ba reviyan. Lê rev zor dıbu. Zarok nıkari bun bırê de bımeşiyan. Ne rehet bun, o jıber verışandınê, jıhalde ketıbun. Me wan lıser mıla kışand. Lı bajar der u dorê dıji, malbat dıvi halide bun.”
Dı operasyona Enfalê’de gori tên gotın 180 hezar Kürd hatının küştın. Bêjımar insan, bırindaru wenda bunın. 4500 günd hatiyı xerakırın. Vê dawiyê gori nıvisandınê hınek medyayê ‘Ereba; gelek qêzi Kürda, lı Mısrê o hınek devletêndın de, hatın fırotın u dı ciyê nebaşde hatın şüğülandın. Jı teref leşkerê Seddam bı 100 hezaran kes bırın Başurê Iraqê, lı wêderê hatın küştın u xıstın bın‘erdê. Pışti çûna Seddam, hestiyê kesê hatıbun küştın, jıbın ‘erdê hatın derxıstın.
Bı wanre, bı 100 hezaran ‘Erebên Şii ji hatıbun küştın. Nêziki 2 milyon Kürd, û bu wanre Şii koçber bun. Hınek çun İranê, hınek ji hatın Türki. Dı qempa de gış perişan bun. Düvêlê Ewrupa u Emriqa dise düruti kırın o tü yardım nedan wan. Tê biramın Serokê Komela Türki Turgut Özal wani dıgot; Emriqa u düvêlê Ewrupa pi berme nabın. Wextê tê peyvê ji kes nıkarı bıser wanxinın.” Bıvi awayi, tü alikari bı van insanê perişanre nekırın. Temamê siyaseta wan lıser propaganda u derewaye. Pireka serokê dewleta Frensa Danielle Mitterand dehat dest’exü dı serê zarokê Kürdan dıda, o sanki “ez vay lı berwe dıkevım” xü dıda nişandan. Dı aliyê dınê zılamê wê François Mitterrand alikarya Seddam dıkır, u sileh u gazê kimyasal dıdanê. O Kürdê meyê saf ji, neha dıgo qey bırra vêya lıberme dıkevı. Zemanê dıhat ji, Jê re dıgotın “dayikame Kürda Mitterand” u jêre lı çepıka dıxıstın.
Yên gazê kimyewî dan Seddam ji, Emriqa û düvêlê Ewrûpan bun. 200 heb firmê Ewrupa u Emriqa hem silehên kimyewi, hem ji silehê dınê dabun Seddam. Jı van firmana 80 heb ê Elman u 75 heb yên Emriqa, Êdıji, firmayê Frensa, Rus, İsviçre, İsrail, Belçika o ingiliz bun. Ev silehana ji, gelekê wan lıser Türki're derbas dıbun. Silehê kimyewi o yên dın, dehat limana Mêrsin, jıwır ji bı Tıra dıkışandın Iraq’ê.
Dı wê demê de, lı qarşi vê komkıji u qetliamê de, deng ne jı Emriqa, o neji jı düvêlê Ewrûpan hat. Çünki dıwê demê de menfi’eta wan dı Seddam de hebun. Pışti Seddam, jı wanre nebu, hin nüh sucên wi anin zıman. O gotın Seddam komkıji kıriye. Ewji ne jıboy kü terefê mezlûma bıgrın, û heyfa wan hılinın. Jıboy Seddam jıseri bıxinın, ew komkuji kırın wasite, û propağanda wê kırın. Düvêlên Ğerbi tımi dürunın. Menfi’eta wan, bıçı awayi bın, bıwi hawi hereket dıkın. Tücari baweri bı wan nayên.
Sunnetüllah, yani qanuna Xweda tücar degış nabı. İnsanê zalım pır herı, hındık herı wê hesabê ew zülma kü kıriye wê bıdı, o jêre naminı. Hınek hin lıvê dünyayê cezayê xü dıbinın. Xweda’yê Te’ala dı Qur’an’a pirozde dı heqqê ê weki Seddam u hevalê viyên qatıl, wani ferman dıke; “wanên zülmê dıkın, dı pır nêzik de wê inqilabek (yani wê çawa büqülübın) çawa lı wan çê bıbe, ewê bıbinın.” (Şu’ara 227)
Xweda’yê Te’ala lı qarşi zalım ki, zalımki dınê muselleti ser kır. Seddam u hevalê wiyên qatıl, jı teref Êmriqa û müttefikê wi hatın xıstın. Vê paşiyê ji hatın dalıqandın. Lıvê dünyê ji cezayê xüdin. O ‘ezabê mezın şüxü lıwê dünyê wê bıbinın.
Lê belê Emriqa u hevalên wi, jıboy heqiqet dernekevı holê, Seddam, bıhawa ki ‘ecele idam kırın. Hin mehkema komkıjiya Helepçe dıhat dewamkırın, jı boy 148 kesê şii lı qeza Duceyl’ê hatıbun küştın, qerara idama seddam hat dayin u bı‘ecele dalıqandın. Vêya ji dıdı nişandan kü ‘Emriqa u hevalên wi, jıboy seddam desbı itirafa nekı, o tıkıliya wanê lı Helepçe dernekevı holê, wani bı ‘ecele Seddam jı ortê rakırın. Seddam quqla bu. ‘Esıl ê wi dıda leystandın, bı dalıqandına Seddam, goya xü derxıstın temizê. Lê belê weka heştirme (devekuşu) serê xü xıstının nav qumê, laşê wan gış jıderveyı. Herkes zanı ku, ê Seddam xwedikır, mezınkır, temamê nev’ê sileha dayê, o jêre hedef da nişandan emriqa u düvêlê Ewrupa’nın. Lê feqet iro ro, ew xürtın. Kes nıkarın tühesabi, jı wanre bıpırsın.
qetli’ama Helepçe xelqak nu lıser mezlumiyeta Kürdan zêdıkır. Ev qetli’am ruyê zalımên xunxwar derxıst meydanê, o bu sembola dı qelleştiye, u namerdiye de tü sinora naznakın.
Da nişandan ku, ê bınavê demokrasiyê u heqqê insana derdıkevın meydanê, dı heqiqetê de, jıboy menfi’eta xü, tü düruti, u qelleştiya nekın tüneyı. Qetli’ama Helepçe, jı vêyare xweş nişanı. Emriqa u Ewrupa, lıser vê qatli’amê keru lal man. Deng jüxü nanin. Çünki dinu imana wan menfi’eta wanın. Menfi’eta wan ji zêdetır dı Seddam’de bu. Jıber wi awayê wê demê bê deng man.
Parastına heqqu mafê mırova jıwanre, jıboy ehmaqa bıxapinın. Jığeyri insanê xüre, hürmeta wan, jıtü heqqê kesire tüneyı. Wextê pozê insanê ki wan xundıbın, dünyayê radıkın serlınga. Ema lı aliyê dınê bıhezara insan tên küştın, ya ji ew düküjın, neğema wanın. Wexta em lı diroka wan bınhêrın, emê vêya xweşık bıbinın.
gereki ev hile o xapanokê wanê êdi bıhem kevn bunın, em zanıbın, o pêneyên xapandın. Ew tücari jımere nabın dost u yar. ew fıkr u ideolojiyê wanên qırêj u zıngaroki jımer nabın riya xellasiyê. Careki dınê em lıeslê xü vegerın. weki üstad Bediüzeman dıgot; em elmasê dıstê xüde, bı camê wan re negüherın. o bıdın du riya heqiqetê, em xellas bıbın hem lı dünya u hem lı axiretê.
Emaneti Xweda bın
xxxxxxxxxxxxxxxxxx
Fırok hatın bı düjwar
Bı bombew ğerdelê j’ar
Roja şanzdehê adar
Felışandın Helepçe
Xvedayı Rebbê Qehhar
Qehra xü lı zalımê har
Bıbarin sed hezar car
Jı ber mezlum Helepçe
‘Ewrê ğerdelê gıran
Jı jorde tê baran
Ser gündü deştu zozan
Lı bajarê Helepçe
Dı xani u mala bexçe
Ber deriyu dı küçe
Zaru zêç perçe perçe
Çılmısin lı Helepçe
Dayika pepuk bı sebat
Ber derguşêb dılşewat
Mezın kır canê heyat
Lı bühara Helepçe
Mala zalım ne ava
Agır xıst dılu nava
Can cigerê dêw bava
Helışandın lı Helepçe