Covid-19 pandemisi ekonomi başta olmak üzere birçok sektörü olumsuz etkiledi. Pandemi, insanların yaşam biçimlerinin değişmesine, birçok yeni sektörün doğuşuna, yeni iş tanımlarının çıkmasına, dünyanın hızlı bir şekilde dijital mecralara kaymasına sebep oldu.
Geride bıraktığımız yılın tüm dünya için sıkıntılı bir yıl olduğunu ancak bunun da insanları yeni arayışlara sevk ettiğini belirten Ekonomist Sinan Bayraktar, 2021 yılında yaşanabilecek olumlu gelişmeler ve ekonomik beklentilerle ilgili İLKHA muhabirine önemli değerlendirmelerde bulundu.
Ekonominin en önemli noktasında insanların yaşam değerlerinin olduğunu söyleyen Bayraktar, "Biz 2018'den bu yana ciddi ekonomik bozulmalar yaşıyoruz. 2018'de gelen kur fırtınaları maliyetlerin etkilenmesi 2019'un değerlerini bozdu. 2019'un değerlerini düzeltmeye çalıştık, reformlar yaptık. Ekonomik planlar düzenledik. 2020'ye geldik ve 2-3 ay sonra başımıza büyük bir dert geldi. 2020'de tek konuştuğumuz konu pandemi, bulaşma, sağlık ve diğerleriydi. Kapanmalar, sektördeki bozulmalar, insanların eve kapanması ve işlerini kaybetmesi ile karşılaştık. Özellikle turizm sektöründe çok büyük kayıpların yaşanması bize ekonomik değerlerin eksilmesine neden olmasına sebep oldu. Dolayısıyla büyük kayıplarla karşılaştığımız zaman bozulmalar meydana geldi. 2020 konuşmaları bunlar üzerinden gerçekleştirildi. Kayıp bir yıl oldu." dedi.
"Enflasyon ve fiyat artışları geri kalmış ülkelerin konuştuğu konulardır"
Bayraktar, "Bazı sektörlerde kazanç görünse de maalesef yüksek enflasyonla karşılaştık. Enflasyon zaten başımızın derdi. Türkiye'nin tarihsel gelişmelerine bakıldığında 1970'den bu yana enflasyon konuşuyoruz. Hatta 1960'lardan bu yana fiyat artışları gibi enflasyon konuşuyoruz. Üretememe, arz talep bozuklukları gibi bunları konuşuyoruz. Bunları konuşmamak gerekiyor. Enflasyon aslında geri kalmış ülkelerin konuştuğu konudur. Öyleyse biz de geri kalmış ülkeler arasındayız. Maalesef gelişmekte olan ülkeler sınıfına girmiyoruz. Geri kalmış bir ülke değiliz ama geri kalmış konuları konuşuyoruz. Ekonomide bunları konuşmamak gerekiyor. Fiyatların artışını, zamları konuşmamak gerekiyor." diye konuştu.
"2021 yılı kırılmaların yaşanacağı bir yıl olacak"
Asgari ücrete enflasyonun üzerinde zam yapıldığını hatırlatan Bayraktar, "Asgari ücret komisyonu, asgari ücret görüşmeleri yaparken enflasyonun hedeflenmesi 12,5'ti ama 14,60 ile kapattık. Yüzde 21,5 zam verildi. Ancak yüksek fiyat artışları ile karşılaştık. Akabinde 2021'e girdik zam fırtınasıyla karşı karşıya kaldık. Maalesef makûs talihimiz hiç değişmiyor. 2021'de otoyol ücretlerine yüzde 21 zam yapıldı. Yüzde 14,60 enflasyonu hedefleyen ve belirleyen bir ülkede enflasyon üzerinde devletin zam yapması garip geliyor. Büyük kentlerde toplu taşımalara yüzde 10 ila 11 arasında zam yapıldı. Süt ürünlerine yüzde 20 civarında zam yapıldı. Halkın en çok faydalandığı ürünlere zam yapıldı. Geçen yıl 9,5 liraya aldığımız yumurta kolisini bugün 35-40 liraya alıyoruz. Bu insanları üzen, yoran hatta bunalıma neden olan bir takım sorunlar haline geliyor. Bunları konuşmamak gerekiyor. Bunun tedbirini devlet alacak. Emekliye, memura, işçiye enflasyon oranında 8 ile 8,5 civarında zamlar yapılıyor. Bu zamlar yetmeyecek. Zaten sıkıntılı gidiyoruz yine sıkıntılarla dolu bir sürece doğru gideceğiz. Bu süreç bizi yoracak. 2021 kırılmaların olacağı yıllar. Çatlağın büyük olacağı yıllar. Çok farklı tartışmaların içerisine gireceğiz. Sektörlerde değişimler yaşanacak. Farklı bir dünya geldi. Eve kapanıp alışveriş alışkanlığımızın değiştiği bir dünya yaşadık. Farklı değerler karşımıza çıktı. Getir götür sektörleri çıktı." şeklinde konuştu.
"Dijital dünyaya geçişle sektör ve iş tanımları değişecek"
2021'de aşının çıkması ve insanların artık dışarı çıkmasının beklendiğini, bunun ciddi şekilde olumlu gelişmelere sebep olabileceğini vurgulayan Bayraktar, "Dünya aşı ile pandemiyi kontrol altına alırsa ciddi anlamda gelişmeler yaşanacak. Herkes bir şeyler yapmayı özledi. Dün işe gitmeyi zül olarak kabul eden topluluk yerine şimdi 'keşke işime gidebilsem' diyen bir topluluk çıktı. Elbette ders aldık ve ekonomik kayıplarımızı telafi etmenin yollarını da bulacağız. Dünyanın sistemlerinin 2025'lere kadar değiştirecek değerleri yaşayacağız. Parasal sistemler değişecek, dijital alanlar daha fazla kullanılacak, yapay zekâ ve nesnelerin interneti çok farklı kullanılmaya başlanacak. Artık gelecek nesil bunlarla yaşamaya başlayacak. En önemli konu nesnelerin interneti. Yani insanlar ile konuşan makinaların dönemine giriyoruz. Bunlar para kazanacak. Yazılımlar, kodlar ve oyunlar gibi değerlerin farklı ekonomik boyutları ortaya çıkacak. İnsanlar bir şeyler kazanmak istiyorlar. Maaşla geçinen olmak istemiyorlar. Girişimcilik yapalım demeye çalışıyorlar. Herkes kendisine bir yer edinecek. Evden çalışanlar kendilerine yer edindi. Evden sevk ve idare edilen işletmeler haline geldik. Kiralar gözden geçirilecek ve büyük ofisler küçüğe doğru ilerleyecek. Büyük ofislere ihtiyaç duyulmayacak hale geliyoruz. Büyük işletmeler ile görüşüyorum ve fiziksel iş alanlarını daraltacaklarını ifade ediyorlar. Bu da işletmelerin maliyetini olumlu yönde etkileyecektir." ifadelerini kullandı.
"Dünyayı bekleyen küresel kuraklık tehlikesi var"
Bayraktar, "Türkiye ve dünyanın başında küresel iklim değişikliği gibi hiç unutulmaması gereken bir sorun var. 40-50 yıldır uzmanlar bu konuda beyanatlar veriyorlar. Kuraklık, su yetersizliği, barajların boşalması enerji tanımını değiştirecek. Hidroelektrik ile üretilen enerjinin pahalı termik ve doğal gaz ile üretilen enerjinin daha uygun olacağını göreceksiniz. Termik enerji şirketlerinin daha fazla prim yaptığını göreceksiniz. Çünkü suyun pahalı olduğu gerçeği karşımızda duruyor. Tarım ve gıda sektöründe değişimlerin yaşanacağına eminim. Bunu görüyoruz. Pandemi nedeni ile Avrupa ekemedi, biçemedi ve yetiştiremedi. Bizim yaş meyve ve sebze ihracatımız patladı. Bunları fırsata çevirecek çalışmalar ileride karşımıza gelecek." dedi.
"dijital dünya düzeninde çok fazla yeni meslek tanımı ortaya çıkacak"
2021 yılının ilk aylarında aşı ile birlikte serbestlik ve yasakların uygun hale gelmesiyle hem üretim hem de tüketimde işlerde yoğun artışların yaşanabileceğini söyleyen Bayraktar, "Tüketici internet üzerinden alışveriş yapmayı öğrendi. Tabi bu finansal sektörleri de tetikledi. Kredi kartlarının kullanımı ve ödeme sistemlerinin değişimi. Yarın bu Türkiye'ye de yansıyacak. Dijital para konusunda uzak doğuda çok ciddi gelişmeler var. Avrupa ülkelerinin bir tanesi de bunu devreye soktu. İsveç 2021'de dijital parayı devreye alıyor. Maaşlarınız hesabınıza dijital para olarak yatacak. Karekod ile barkot ile alışverişlerinizi yapacaksınız. Bunlara alışmamız lazım. Tabi bu gelişmeleri takip eden bir sektör de var. Bilişim sektörü. Bilişim sektörü ve yazılım sektörü bu alanları destekleyecek. Buralarda iş kolları yeniden açılacak. Genç arkadaşlarımıza, üniversite öğrencilerine en önemli önerilerimizden biri iş tanımlamalarında kendilerine iş unsurları çıkaracaklar. Çok fazla yeni meslekler ortaya çıkacak. Bunlara hazırlıklı olsunlar. Meslek tanımları değişiyor. Drone pilotluğu diye bir meslek çıkacak. Elektrikli araçların şarj istasyonlarında çalışacak elektrik teknisyenleri çok önemli hale gelebilecek. Cep telefonunu sadece cep telefonu olarak kullanan insanoğlu evirildi. Cep telefonunun buzdolabı, televizyon haline geldiğini görüyorsunuz. Bundan sonra o küçük pencerelerden dünyaya açılma çok daha farklı olacak. Çünkü dünya küçücük bir köy halinde ve ekonomiler ona göre üretilecek." diye konuştu.
"Endüstride 5,0'ı yakalayıp dijital dünyaya hazır olmamız gerekiyor"
Uzakdoğu'daki, Avrupa'daki gelişmeler ve ABD'deki siyasi değişimler başkanın değişiminde çok ciddi hareketliliklerin yaşanacağını kaydeden Bayraktar, son olarak şu ifadeleri kullandı:
"Ülkelerin birbiri ile savaşındaki yatırımını da değiştirecek. Mesela İHA'lar ile Azerbaycan'daki yapılan çalışmalar ile savaşın değeri de değişmeye başladı. Her şey kontrol altına giriyor. Yazılımlar ile kameralar kontrol sistemleri çalışıyor. Dünya herkesin takip edildiği izlendiği bir konuma geldi. İnsanlar artık bunu görecekler. Çok kısa bir sürede değişimler ile karşılaşacağız. 5G internetin ulaştığı en iyi teknolojilerden biri. Çok hızlı bilgi alışverişleri, çok hızlı video çevrimleri ve çok hızlı platformların gelişmesine neden olacak. Bu platformlar bilgisayarlar ve telefonlar üzerinden izlenilecek. Yeni meslek tanımları da getirecek. Bu alanlarda çalışanlar röportajlarını evden yapacaklar. Bütün dünya bu sistem üzerinde. Endüstride 5,0'ı çok iyi yakalamamız gerekiyor. Bu noktada herkesin gözünü açıp çalışmalara başlaması kanaatindeyim. Dijital dünyaya hazır olmamız gerekiyor. Bundan sonra her şey kısa mesajlar ve transferler ile olacak. Önümüzdeki dönemlerde sağlık sektörü çok ileriye gidecek."