Dîroka bi xwîn a rejîma Baas a hov, despotîk, kûkla û hevkar, yek ji dûvikên Rojava û serokê wê Saddam, di Adara 1988’an de bi çekên kîmyewî êrîşî gelê Kurd ê Misilman ên bindest kirin. Salvegera qetilkirina gelê bêparastin… Wehşeta ku di asta xwe de tê kirin careke din zaliman û rûyê wan ê qirêj tîne bîra me… Li Helebçeyê bi hezaran mirov mirin, zarok, jin, kal û pîr… Hin li kolanan, hin li malên xwe, hin di ‘erebeya xwe de, hin Di bexçeyê wan de, hinek di hembêza dê û bavê xwe de… Mirina kîmyewî li her derê, mezlûm û mustezaf zeftkir…
Mustezaf kî ye? Mustazaf; Kesê ku bêqidûm hatiye xistin, îzolekirî ye, hatîye tecrîtkirin, di bin êrîş û qetlîaman de ye û hêz û dînamîkên wî di avahiya maddî û manewî de cemidiye. Her çend di rastiyê de ne qels be jî... Mustezaf ew e ku mizgîniyê distîne ku Xwedê wê bike mîratgirên erdê... Ew e ku wexta dikeve bin hukmê zaliman, ji Xwedê rizgariya ji vê yekê lava dike û di bin zilma zaliman xelas be. Li hember zilm û zordariya zaliman tawîz ji metaneta xwe û berxwedana xwe nade...
16ê Adarê… Di dilê me de bû sembol, bu al, bu qêrîn. Qêrînek ku rûyê reş û nefret ên zaliman napejirîne, lê êşa di dilên bindestan de her tim zindî dihêle. Em ne tenê rûyê birîn ê zulmê bi bîr tînin, lenet li piştgirên wê yên xizmetkar û bêwijdan jî dikin. Bi rastî jî baweriya ku zalim xwedî wijdan in jî, bi serê xwe felaketek e, bêwijdaniyek e. Ji xwe dîrok nîşan dide ku zalim li hemberî mustezef û bindestan bê wijdan e.
Wek Ustad Bedîuzzeman Se’îdê Kurdî gotiye; Ger hûn hezkirinê ji heywanê cenawir yên birçî nîşan bidin, ew ê îşteha wî veke, ne dilovaniya wî. Paşê vedigere, tê û kirêya hem neynûk û hem jî diranên xwe ji te dixwaze.
“... eger mirovekî zalim û bêwijdan yekî bavêje erdê û wisa bike ku bi lingê xwe serê wî biperçiqîne, ger zilamê li erdê lingê wê zilma hov maç bike, dilê wî di ber serê wî bi wê heqaretê, û ruhê wî dê li ber cesedê wî bimire. Serê xwe ji dest dide, qedr û qîmeta wî têk diçe. Ji xeynî vê, li dijî ew cenawir, bi qelsbûna xwe li hember zalimê bêwijdan (teşwîq dike) ku li xwe zilmê bike. Heger mezlûmê di bin lingê wî de tif bike rûyê wî zaliman, ewê dil û canê xwe xilas bike, laşê wî jî bibe şehîdê mezlûman. Erê, tif li ruyê zaliman ên bêrûmet bike! (Mektûbat, s. 405)
OPERASYONA ENFALÊ
Rejîma Saddam ji sala 1987’an û vir ve li dijî Kurdan qirkirineke sîstematîk pêk tîne. Pismamê wî Elî El Mecîd ê bi nasnav Elî Kîmyawî, bi 'hêzên taybet' li herêma Kurdan berpirsyar bû. Alî Kîmyawî, mîna ku li hemberî wî artêşa dijmin hebe, bi hemû rêbazan li dijî gelê Kurd şer îlan kir. Bajar, gund bi awayekî bê rehm ji aliyê balafiran ve hatin bombekirin. Xelkê bi panîkê dest bi terikandina malên xwe kirin. Bi hezaran kes ji bo karibin jiyana xwe biparêzin bi penaberî bere xwe dan Tirkiye û Îranê. Herêmên qedexe hatine ragihandin. Bi hezaran kes mirin û birîndar bûn. (Rêjmara ku ji aliyê rêxistinên mafên mirovan ve hatiye eşkerekirin ev e ku 100 hezar kes mirine.) Zilm êdî gihiştiye asta qirkirinê. Çekên ku di Operasyona Enfalê ya ku artêşa Iraqê li dijî gelê kurd dabû destpêkirin, hem di dema şer û hem jî piştî şer de, ji welatên rojava bi taybetî ji Amerîkayê dihatin şandin. Lewma di hemû çewisandin û qirkirinan de roleke sereke lîstin.
GEL LI KAMPAN KOM KİRİN
Ev operasyona ku li gorî plansaziyê hat kirin, bi qirkirinên mezin ducan bû. Mirov li kampan hatin girtin. Bi hezaran mirovên li van kampan hatin girtin ji birçîbûn, îşkence û îhmalkirinê mirin. Gorên komî tenê bi salan şûnda, piştî hilweşandina Saddam di sala 2003 de, hatin dîtin.
QIRKIRIN
Helebce 150 km dûrî Bexdayê ye û nêzîkî sînorê Îranê ye. Bajarekî ku 70 hezar nifûsa wê hey e. Xelkê Helebce bi hesasiyeta xwe ya Îslamî tê naskirin. Komkujiya Helebçeyê beşeke ji operasyona Saddam Huseyîn a bi navê Operasyona Enfalê ya li dijî Kurdan di şerê Îran û Iraqê de. Dema ku artêşa Îranê tevî kurdan Helebçe girt, bajar dest bi bombebaranê kir. “Elî Kîmyawî” bi fermana Seddam Husên sê roj tijî bombeyên kîmyawî û biyolojîk bi ser Helebçeyê de barand. Di bomberdûmanê de 8 balafirên şer cih girtin.
JI XAZÊN JEHRIYÊ BI FETISANDINÊ MIRIN
Di Komkujiya Helebçeyê de sê cure bombeyên kîmyewî hatin bikaranîn. Herî zêde gaza xerdel derket pêş. Seddam jî van bombeyan li dijî leşkerên Îranê jî bi kar anî. Lê li gorî peymanên navneteweyî bikaranîna van bombeyan di şer de jî qedexe bû. Gaza siyanur gazek e ku piştî nefesê dibe sedema fetisandinê. Li gorî şahid û doktorên Îranî, piraniya miriyan xeniqîne.
Xelk bê hay hatin girtin. Hêza tu kesî tunebû ku birevin, yên ku dixwestin birevin tenê çend metreyan jê dûr bibûn. Hin zarok li kolanan, hinek jî li baxçeyê xaniyên ji xwer dileyîstin mirin. Dayik hewl dide jiyana zarokê xwe biparêze, bapîr hewl dide neviyê xwe biparêze, malbatên ku mirine hevdu hembêz kirine… Çermê miriyan rengekî ecêb girtibû, çavên wan hema ji cihê xwe derketibûn û şilekek gewr ji devê wan derketibû… Heywan telef bûn, av jehrî bûn. Her tiştê ku li ser navê jiyanê bû, çûn û wenda bû.
KESÎ DENG NEKIR Û NAKE
Ji Amerîka û welatên rojavayî li dijî rêveberiya Seddam a ku li pêşberî raya giştî ya cîhanê bi awayekî eşkere çekên kîmyewî bikar anî deng derneket. Rejîma Siûdî, Urdun, Kuweyt û welatên kendavê jî bêdeng man. Materyalên xav ên çekên kîmyewî û biyolojîk ên ji dewletên wekî Almanya, Fransa, Îngilîstan, Hollanda, Yekîtiya Sovyetê, Amerîka, Swêd, Danîmarka hwd. ew êdî ne veşartî ye ku ew ji wan hatîye peyda kirin. Di vê qetlîama hovane de mirovahî hat tunekirin. Yên ku behsa mafên mirovan, demokrasî û azadiya gelan dikirin, ketine nava bêdengiya mirinê. Mîna ku bi gelê Helebceyê re mirine. Gelê Kurdê Misilman xerîb, bêkes bû.
ŞOP HÎNA DIDOME
Tevî ku bi sala li ser derbas bûne jî bandora gazên kîmyewî hê jî didome. Gelê Helebçeyê bi salane bi nexweşiyên ku nehatine fêmkirin re têkoşînê didin. Hin ji yên rizgarbûyî ji ber nexweşiya pençeşêrê, nexweşiyên norolojîk, kêmasiyên zayînê, ducaniyê dikişînin.
QEDERA ALÎ KÎMYAWÎ
Sedam Husên û Hesen El Mecîd bi nasnav Elî Kîmyawî ku fermana êrîşa kîmyayî li Helebce dabû û 5000 Kurd qetil kiribûn, evan her du zaliman hatin îdamkirin; lê ji bo kesên ev çek dane wan û li dijî vê zilmê derneketine heta niha tiştek nehatiye kirin.
DOSYA HELABÇE HÊ NEHATIYE VEKIRIN
Dosyaya Helebçeyê nehatiye vekirin, û nayê vekirin. Ger were vekirin jî dê delîlên wê veşêrin. Vekirina dosyayê nayê îşê Amerîka. Ji ber ku ger dosya were vekirin dê Amerîka wê were darizandin. Çimkî ê çekên kîmyewî daye Seddam Amerîka bû. Ji ber vî awayî hê dosya Komkujiya Helebçeyê nehatibû vekirin 'elel 'ecele Seddam û hevalên wî yên sucdar îdam kirin. Xelkê Helebce ji bo ceribandina çekên kîmyewî wek kobay bikar anîn.
DI OPERASYONA ENFALÊ DE ÇUQAS KES MİRİN
Di Operasyona Enfalê de li gorî çavkaniyên serbixwe hejmara kuştiyan di navbera 100.000 û 150.000 de texmîn kirine. Tenê li Helebçeyê 5000 hezar kes bi çeken kimyewî hatin qetilkirin. Li gorî çavkaniyên kurdî hejmara kuştiyên operasyonê 180 hezar e. Tê texmîn kirin ku 100.000 jin jinebî mane û hejmareke zêde zarok jî sêwî mane. Navnetewî ya Sazûmana Borî navên zêdetirî 17,000 kesên ku tenê di sala 1988 de "winda bûne" berhev kir. Dîsa li gorî çavkaniyên kurdî 182 hezar Kurd hatin girtin û birin çolên Iraqê û li wir bi saxî di nav çalên ku hatibûn kolandin de hatin veşartin.
4500 gund û 30 navçe wêran bûne. 1800 dibistan, 300 nexweşxane, 3000 mizgeft û 27 dêr hatine wêrankirin. Operasyonên Enfalê bûn sedema koçberkirina herî kêm 1 milyon kes li Başûrê Kurdistanê.
Di dema ku ev operasyon ji ber cewher û taybetmendiyên xwe yên curbecur wekî pir jenosîd ew jî wekî jenosîd tê binavkirin. Li gorî Çavdêriya Mafên Mirovan a Navneteweyî (International Human Rights Watch), yek ji sedemên vê taybetmendiyê ew e ku kesên mêr ku têra çekê dikin sedema sereke ya operasyonê hedefgirtin e.