Vekâlet; bir kimsenin başka birine kendi adına hukuki işlem yapma yetkisi vermesidir. (DİA) Bu, alışveriş gibi günlük hayatta sık sık yaptığımız muamelelerde geçerli olduğu gibi nikâh akdi gibi aile hukukunu ilgilendiren durumlar için de geçerlidir.
Günümüz şartlarında kıyılan nikâhların hemen hemen hepsi imamlara verilen vekâlet ile kıyılmaktadır. Hatta insanların birçoğu, imamın kıymadığı nikâhın geçersiz olacağına inanmaktadır. Hâlbuki durum böyle değildir. Bir nikâhın geçerli olabilmesi için veli ve damadın sarf edeceği icap ve kabul ile nikâh kıyılmış sayılır. Bu yaklaşım, toplumun teberrüken de olsa imamları aracı kılmak istemelerinden kaynaklanmaktadır.
Bir kimsenin kendi velayeti altında bulunan kimselerden birinin evliliğini vekâlet yoluyla bir başkasına verebilmesi için bu yetkiye sahip olması gerekir. Velide bulunması gereken şartları daha önceki yazımızda bildirmiştik. Dolayısıyla velayet yetkisi bulunmayan birinin başkasına verdiği vekâlet geçersizdir. Bu hükme binaen; Hanefiler hariç diğer mezheplerin tamamına göre bayanın evlilikle ilgili yapacağı vekâlet geçersizdir. İster bu bayan evlenecek olan kız olsun, ister kızını evlendirmek isteyen anne olsun fark etmez. (El Hidâye Şerhu Bidâyeti'l Mübtedî, Daru'l Erkâm BEYRUT c.1 s.237)
Vekâlet sadece kadınlar için değil, erkekler için de geçerlidir. Yani damat, kendisini evlendirmesi için birini yetkilendirebilir.
Hâlâ aklı tam olarak oturmayan çocuğun vekâleti ittifakla geçersizdir. Zira temyiz olmayan çocuk, deli hükmündedir. Ancak ne dediğini bilecek kadar akli dengesi yerinde olan çocuk Hanefi mezhebine göre vekil olabilir, cumhura göre yine olamaz. (El Camî' Fî'l Fikhi'l İslâmî, Abdülkerim Zeydan, Müessesetü'r Risâle, BEYRUT 2012 c.6 s.490)
Evlilik hususunda kendisine vekâlet verilen kişi müvekkilin, kendisi için belirttiği sınırı aşmamalıdır. Eğer kızını evlendirmesi için belirli özellikteki birini söylediği halde, vekil başka biriyle kızı evlendirirse, nikâh geçersiz olur. (a.g.e s.492)
Bir kişinin her iki tarafa vekil olması Şafii mezhebine göre caiz değildir.(Minhâcu't Talibin, İmam Nevevî, Daru'l Feyhâ DİMEŞK 2013 s.446) Hanefi mezhebine göre ise caizdir. Şöyle ki; bir bayan, evlenecek olan erkeği kendisiyle evlendirmek için yetkilendirirse, erkek de “falan kişinin kızını kendimle evlendirdim”diyerek kızı kendisiyle nikâhlayabilir. Ebu Hanife'nin öğrencisi İmam Zufer de Şafii mezhebiyle aynı görüştedir. (El İhtiyâr, El Musilî, Daru'l Ma'rife BEYRUT c.3 s.122)