Daha çok ekonomik imkânsızlıkların bahane edildiği berdel konusu üzerinde hassasiyetle durulması hem sosyolojik hem de psikolojik açıdan ciddi anlamda ele alınması gereken konuların başında gelmektedir. Bu konunun çok farklı nedenleri vardır; ama en temel nedeninin ekonomik olduğu aşikardır.
Evlilik müessesesi canlılar arasında insanlara özgü sosyal bir yapılanmadır. İnsanların dışındaki canlılarda üreme iç güdüsüyle ortaya çıkan karşıt cinslerin biraya gelme aktiviteleri, insanlarda kutsal bir yapıya bürünür ve toplumların çekirdeğini oluşturan aile ortaya çıkar.
Aslında sosyal devlet olmanın temel sorumluluklarından biri de gençlerin yuva kurmalarına yardımcı olmaktır. Dünyevileşme arttıkça yaşam koşulları ve tarzları da değişmiştir. Değişen yaşam koşulları hayatın her alanına nüfuz etmekle beraber maalesef evliliklere de sirayet etmiş ve evlilikleri asıl mecralarından çıkaracak kadar etkisi altına almıştır. Masrafların ağırlığını bahane eden kimi aileler bunun çözümü olarak da erkek çocuklarını evlendirmek için kızlarını berdel etme yoluna başvurmaktadırlar.
Adet, gelenek ve görenekler zaman ve şartlara göre revize edilmezlerse birer tabu olur ve ciddi sorunların ortaya çıkmasına sebep olurlar. Hatta öyle bir hal alırlar ki bir süre sonra bu, toplumsal bir yaraya dönüşür. Evlilikle ilgili gelenek ve görenekleri de bu minvalde ele almak gerekmektedir. Müslüman bir toplumda yaşayan bizlerin tüm hayatımızda olduğu gibi evlilik gibi çok önemli bir konuda da mensubu bulunduğumuz dinimize uymak zorunluluğumuz vardır. Aksi halde ortaya istenmeyen gayri meşru durumlar çıkar.
Evlilik İslam dininin şiddetle tavsiye ettiği, Allah Resulu Hz. Muhammed (sav)’in sünnetlerinden biridir. Hatta bu konuda teşvik edici ayetler ve hadisler vardır. Örneğin; “Kendileri ile huzur bulasınız diye sizin için türünüzden eşler yaratması ve aranızda bir sevgi ve merhamet var etmesi de onun (varlığının ve kudretinin) delillerindendir. Şüphesiz bunda düşünen bir toplum için elbette ibretler vardır.” (Rum, 30/21)
“Aranızdaki bekârları, kölelerinizden ve cariyelerinizden elverişli olanları evlendirin. Eğer bunlar fakir iseler, Allah kendi lütfu ile onları zenginleştirir. Allah, (lütfu) geniş olan ve (her şeyi) bilendir. Nûr : 32
Yine Allah Resulü (sav) “Nikâh benim sünnetimdir. Kim benim sünnetimle amel etmezse, benden değildir. Evleniniz! Zira ben, diğer ümmetlere karşı sizin çokluğunuz ile iftihar edeceğim. Kimin maddî imkânı varsa, hemen evlensin. Kim maddî imkân bulamazsa, nafile oruç tutsun. Çünkü oruç, onun için şehveti kırıcıdır.” (İbn-i Mâce, Nikâh, 1/1846)
“Evlenin, çoğalın! Çünkü ben (kıyâmet gününde) diğer ümmetlere karşı sizin (çokluğunuzla) iftihar edeceğim!” (Abdurrezzâk, el-Musannef, VI, 173; Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, VII, 131)
“Üç şeyi geciktirmeyin. Vakti gelince namazı, hazır olunca cenâzeyi ve denk birini bulunca bekârı evlendirmeyi.” (Tirmizî, Salât, 13/171)
“Kolaylaştırın, zorlaştırmayın” hadisi bizler için temel bir kaidedir. Bu kaide hayatın her alanında geçerlidir. Hatta hayatın her alanına yaymak gerekmektedir. Eskiden olduğu gibi günümüzde de hakikatte İslam’la hiçbir alakası olmayan ama maalesef gelenek haline gelen bazı adetler vardır ki bunlar hayatı gerçekten zorlaştırmakta ve bazen kangrene bile dönüşmektedir. Bunlardan en önemlilerinden biri de evliliğin zorlaştırılmasıdır.
İslam’da asıl olan evliliktir. Evliliğin dışındaki münasebetler şiddetli bir şekilde yasaklanmış ve bu konuda çok ciddi cezalar getirilmiştir. Evlilik meşru, bunun dışındaki tutum ve davranışlar gayrı meşrudur. Bunun içindir ki zina büyük günahlardan sayılmış ve cezası da çok ağırdır. Evlilik zinaya giden yolu kapatan en büyük engel ve settir. Evlilikte de asıl olan karşılıklı rızadır. Yani evlenecek olanların karşılıklı rızasıdır. Aile büyüklerinin değil… Karşılıklı rıza çoğu kez yanlış yorumlanmakta ve aile büyüklerinin karşılıklı rızası olarak değerlendirilerek evleneceklerin özellikle de kızların rızaları es geçilmektedir.
Bilhassa berdel olarak rızaları olmadığı halde kızlar, bazen zorla bazen de kerhen evlenmek zorunda bırakılmaktadırlar. Şunu açık ve net bir şekilde belirtmeliyim ki, adına bizim dilimizde “berdel” Arapçada “şigal” denilen uygulamanın İslam dininde yeri yoktur. Hiçbir kız, erkek kardeşi veya babası veya herhangi bir erkek için ya da aileler arasında barışın sağlanması için bir başkasıyla evlendirilmek zorunda bırakılamaz. Bu günahtır ve haramdır. Bunun şer’i delillerini burada sayabilirim; ama bu durumda mevzu çok uzar.
İstenmeyen evlilikler beraberinde mutsuzluğu, mutsuzluk da beraberinde huzursuzluğu getirir. Evin herhangi bir erkeğini evlendirmek için onun kız kardeşini öne sürmek mevcut soruna çözüm getirmez, bugüne kadar da getirmemiştir. Bu, işin kolayına kaçmaktan başka bir şey değildir. Evliliklerin kolaylaştırılması ve berdelin ortadan kaldırılması hususu; ancak toplumsal bir uzlaşıyla hal olur. Bu da ortak aklın devreye girmesi ve herkesin elini taşın altına koymasıyla mümkün hale gelir.
Bu konuda bazı çözüm önerilerimi şöyle sıralayabilirim:
1-Sosyal devlet olmanın gerekliliğinden dolayı devletin gençlere ciddi anlamda evlilik desteği vermesi…
2-Ailelerin evlilik konusunda birbirlerinin maddi durumlarını gözetmeleri ve birbirlerine kolaylaştırmaları…
3-Bilhassa kırsalda tanınmış büyük ailelerin bir araya gelerek bu sorunu ortak akılla çözmeleri ve bunun takipçisi olmaları…
4-İmkânı olmayanlara elbirliğiyle destek olup evlilik imkanının sağlanması…
5-Berdel konusunun artık toplumumuzun gündeminden düşmesi için herkesin elini taşın altına koyması… Aileler bu konuda kızlarını zorlamamaları ve bunun Allah indinde sorumluluk gerektirdiğini unutmamaları gerekmektedir.
Son olarak şunu söylemek istiyorum: Büyükler elinizi taşın altına koyun ve gençleri evlendirin. Kızlarınızı berdel olarak vermeyi bırakın. Onlar da erkek çocuklarınız kadar değerlidirler. Onları zorla istemedikleri kişilerle evlendirmeyin. Gençlerinizin evlenmeleri için kolaylık sağlayın. Herkes kendi yanında kolaylık sağlarsa bu yaygınlaşır. Bir çığlık bir çığ meydana getirir. Aksi halde gençlerin düşecekleri günahların ve diğer olumsuz durum ve davranışların sorumluluğu sizlerin boynuna olur.
Gençler kız kardeşlerinizin sizin yerinize berdel olarak verilmesine razı olmayın. O kızların gittikleri yerde mutsuz olmalarının vebali altına girmeyin. Aileleriniz böyle bir şeye tevessül ettiklerinde ilk siz karşı çıkın.
Umarım bu konuda herkes üzerine düşeni yapar.