Li Tirkîyê Perwedahîya Bi Zimanê Dayikê-Dawî

Niha, aştî û aramiya civakî di astenga herî mezin a li pêşiya Tirkiyê de ye pirsgirêka Kurd di aslê xwe de pirsgirêkek etno-siyasî ye. Pirsgirêkên etno-siyasî, bê guman, ne tenê li Tirkiyê diqewime. Gelek yên cîhanê rêxistinên siyasî li cîh ew ji bo çareserkirina pirsgirêkan xerç dikin. Dikare were gotin ku li dijî pirsgirêkên etno-siyasî werin, hewl bidin ku wan tune bikin an bandora wan kêm bikin, hewl didin ku van pirsgirêkan ji pêvajoya siyasî têxin nav xwe an ji holê rabikin, ew nîşana serdema netewe-dewletan e. Bi kurtasî, hebûna pirsgirêkên etno-siyasî karekterek gerdûnî digire nav xwe û li Tirkiyeyê wekî netewe-dewlet xwe bi rêxistin dike ji roja ku dest pê kiriye - bi gelek navan- bi van mijaran re mijûl dibe.

Pirsgirêka Kurd a Tirkiyeyê xwedî gelek hêmanan e. Pir pirsgirêk dimîne, ji aliyek din ve, bê guman tê vê maneyê ku lêçûn jî giran dibe. Bi taybetî di 40 salên dawî de, bûyerên bi vê ve girêdayî ne wê ziyanek mezin dît. Ya yekem zirara civakî ye. Bi hezara însan hatin kuştin brîndar bûn yan jî seqet man. Evê ya jî dibe sedema ku du herdû alîya neteweperwerî zêde dibe û ew hesta hevjiyana di navbera Kurd û Tirkan de têk dibe. Şuxwe ji serê Cumhûrîyetê vir de ji ber astengê li Kurda hatîye kirin bû ye sedema Kurd bi çavkî xerab li dewletê dinhêrin. Êdî vê ya li dijî qewmê Tirk jî pêşve diçe. Li alîyê din gelekê Tirka jî ji ber axaftinên neteweperest ên dewletparêz li dijî Kurda kînê digrin. Ev jî potansiyela bûyerên civakî diafirîne.

Ya duyemîn hilweşîna aborî ye. Di çaryeka sedsala paşîn de, ev pirsgirêk - him rasterast him jî neyekser - tê gotin ku bi sed mîlyar dolar hatine xerckirin û îfade kirin mîqdarên bilind çavkaniyên darayî yên welêt û aboriya wî zuha kirin, carinan ew bûye sedema tengezarî. Heya ku ev pirsgirêk bidome, wer xuya ye wê aborî ya Tirkiyê zêdetir têkeve bin barên giran.

Ya sêyemîn zirara qanûnî û siyasî ye. Li Tirkiyê hebûna pirsgirêka Kurd ew ji bo hilberîna bêqanûniyê zemînek guncan amade dike. Neqanûnî çêkerî; (a) carinan maf û azadiyên bingehîn radiwestînin û / an bikar tînin di sazkirina nivîsarên ku nivîsarên ne gengaz wekî "qanûn" dikin, (b) carinan ku burokrat (bi taybetî yên bi unîform) ku hêza dewletê bikar tînin de facto qanûnîne ji kontrolê derdikevin û (c) carinan qaîdeyên hiqûqê yên gerdûnî ew xwe di şîdeta kesên ku dixwazin pratîk bikin de nîşan dide.

Derbarê warê siyasî de, li vir jî, hin bingeh li ser bingeha pirsgirêka Kurd hene hebûna pirsgirêkan balkêş e. Yek ji wan ew e ku burokratên çekdar Xwe wekî berdewamiya bandora wan a li ser herêmê dide nîşandin. Berdewamiya pirsgirêka Kurd wekî îro, bidawîbûna wesayeta leşkerî û afirandina mekanîzmayek fonksiyonek jiyanek siyasî ya a tam dibe ku astengiya herî mezin. Pirsgirêkek din pirsgirêka kurd a siyaseta Tirkiyeyê ye ev e ku ew li neteweperweriyê asê dibe û nîqaşa gelemperî dike ku ne mimkûn be.

Di çerçova giştî ya vê nivîsandinê de, ya Kurdî bibe sedema sernavek cuda ya bi navê "faktorên civakî-aborî" dibe ku were pirsîn ku ew tê de nine. Pirsgirêkên civakî-aborî dibe ku ji pirsgirêka Kurd girantir bin lê ew bê guman ne sedema bingehîn a vê pirsgirêkê ye.

Di rastiyê de, li herêmên din ên Tirkiyeyê pirsgirêkên bi heman rengî tê ezmûn kirin. Wekî din, wekî ku hin ezmûnên li Cîhana Rojava nîşan didin, ku dewlemendiyek zêde dê daxwazên azadiyê û, bitaybetî, nasnameyê ji holê rabike garantî tune. Bê guman, bi vê yekê, pirsgirêkên aborî û refahê yên herêmê em pêşniyar nakin ku xemsar bimînin; Ew ê di van mijarên ku em dixwazin vebêjin dê bê peyda kirin hay jê heye ku arîkarî nayê wateya çareserkirina pirsgirêka Kurd.

Bi rastî, piştî gihiştina vê qonaxê, pirsgirêka Kurd em nafikirin ku ji îro heta sibê çareseriyek dawî heye. Ji ber ku ev çakkirin û tezmînata xeletiyên fermî yên di mijarê de heta nuha hatine kirin ew qas hêsan ne karsazî ye. Çareseriya vê pirsgirêkê, heke hebe, ew e ku meriv pirsgirêka nasnameyê cidî digire tevgera rizgarî yanî, ya ku li welatek mîna Tirkiye weke pirsgirêkek ku di demek kurt de were çareser kirin xuya nake.

Bi kurtî, carek din, çavkaniya fermî ya pirsgirêka Kurd a Tirkiyeyê nasyonalîzm û polîtîkayên "laîkparêzî" û pratîkên zordariyê yên girêdayî wan in. Nasyonalîzm û laîkbûn du stûnên bingehîn ên bîrdozî yên dewleta netewe ya nûjen in. Mebesta me, bi rastî, modela dewleta netewe li ser pirrengî, nasname û cûdahiyekê ye, ew ji bo mijûlbûna pirsgirêkên wan qet ne musait e; berevajî, pirsgirêkên weha çavkaniya wê tam ev model bixwe ye. Bila rastiyan çewt şîrove nekin: Di demokrasiyên Rojava de ev pirsgirêk ji me kêmtir xuya dike û heya radeyekê ya ku wan serfiraz dike, him ew ji Tirkiyê kêmtir neteweperwer in her weha kêmtir laîk in.

Pirsgirêkek ku di warê aborî, siyasî û civakî de fatûrê ew qas giran dide danezan ne tê fikirîn û ne jî tê qebûl kirin. Tirkiye bi lezgîn ev e divê li ser çareseriya pirsgirêkê bisekinin; Navxweyî ya Tirkiyeyê ji ber ku aborî aştî, aramiya civakî û zêdebûna xweşiyê vegerand rastiya ku pirsgirêka Kurd li pêşiya van hemî armancan asteng e, çareseriya wê ferz bikin.

Ji bo pirsgirêka Kurd bê çareserkirin divê dewlet bi temamê sazîyê Kurda bi axive û li ser vê meselê pevguheztina ramanê bike. Ne tenê alîyekî muxatab bigre û yên dinê paşguh bike.

Peyva dawîn, li Tirkîyê perwedahîya bi zimanê dayikê girêdayê bi mafê mirova, baxusûs yên Kurda re ye. Divê Tirkîyê bi ferasetek bê nasyonalist li vê meseleyê binhêre û gava bavê je. Serê ewilî Çareseriya destûrî ya ku dê mafên îslamî û mirovî yên gelê kurd gere bê teqezkirin. Kurda bi qewmîyeta wan û welatê wan divê bi destûrî were garantîkirin. Îro bi tenê li Tirkîyê bi kêmanî 30 mîlyon Kurd hene. Bi tevî perçeyên Kurdistanê yên dinê 50 mîlyon Kurd hene û belkî li dinyayê qewmekî xwedî hewqas nifûs be û bê dewlet be tune ye. Ji ber bê dewletin ji gelek mafê xwe mehrûmin. Ziman û çanda Kurda giştîve hatîye qedexekirin.

Hinek dibêjin ma Kurd di temamê qedemê dewletê de henin û pêşîya wan vekîrî ye. Belê vê ya belkî hetanî cîkî raste ancax bi şertê kû nebêjin em Kurd in pêşîya wan vekirîye. Lê dema ku dibêjin em Kurd in tu dinhêre gelek jê lêvên xwe xwar dikin û ew cîhekî di hişê we de dinivîse.

Astengiya bingehîn a li pêşberî Kurdan pêşdarazî û gumanên hêz û zîhniyeta li dijî Kurdan dewlet serdest e û her wiha nasyonalîzma Tirk e. Heya ku dewlet ji vana neyê paqij kirin ev pirsgirêk nayê çareser kirin.

Em ê gotara xwe bi du ayet û hedîsekê biqedînin.

"Ey gelî mirovan! Me we ji mêr û jinekê afirand û we li qewm û eşîran parve kir da ku hûn hevûdu nasbikin. Bê guman yê weyê herî bi rûmet li bal Xwedê ew e ku herî zêde ji Xwedê ditirse. Beguman Xuda zana ye, ji her tiştî agahdar e.” (Sûrê Hucûrat: 13)

"Her weha di nav ayetên Wî de ye ku Wî erd û ezman afirandiye, û ziman û rengên we cûda ne. Bê guman, ji bo kesên ku dizanin gelek ders hene. (ku werin fêr kirin)" (Sûrê Rumê: 22)

"Heya ku yek ji we ji bo xwe tiştê ku ew dixwaze û ji bo birayê xwe yê mumin jî nexwaze, ew ê bi rastî îman ne anî ye." (Buxarî, îman 7)

Kelhaamed