Malatya’nın Darende ilçesinde bulunan, 14. Yüzyılda inşa edilen Şeyh Hamid-i Veli (Somuncu Baba) Türbesi'nin yanı sıra Somuncu Baba Camii, Hulusi Efendi Haziresi, Somuncu Baba Müzesi, Şeyh Hamid-i Veli Kütüphanesi, Hamidiye Çarşısı, Balıklı Kuyular, Tohma Kanyonu ve müştemilatından oluşan Külliye, görenleri adeta cezp ediyor.

Sarp kayalıkların arasında bulunan ve yanı başında Tohma Çayı’nın çağladığı Külliye, manevi havayı ve doğal güzellikleri ziyaretçilerine sunarken, taş, ahşap ve suyun sanata dönüştürüldüğü merkez, tarih kültür ve inanç turizmi açısından önemli bir potansiyeli barındırıyor. Geçen yıl 800 binin üzerinde ziyaretçiyi ağırlayan ve bölgenin önemli doğa turizm merkezi içerisinde yer alan Külliye, bir yılı aşkındır tüm dünyayı etkisi altına alan ve Türkiye’de hala etkisini sürdüren Coronavirus (Covid-19) salgını nedeniyle sessizliğe bürünmüş durumda.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 1 Mart'ta açıkladığı "kontrollü normalleşme" kararlarının ardından orta risk grubunda bulunan Malatya'da hafta sonu sokağa çıkma kısıtlaması kaldırılırken, restoran kafe ve kahvehaneler ise yüzde 50 kapasite ile müşteri almaya başlamıştı. Geçen yıl 800 binden fazla kişinin ziyaret ettiği Somuncu Baba Türbesi, şimdilerde ziyaretçilerini bekliyor.

Şeyh Hamid-i Veli Somuncu Baba Kimdir?

Somuncu Baba, Anadolu’nun manevi mimarlarındandır. Hacı Bayram-ı Veli Hazretleri başta olmak üzere birçok talebe yetiştirerek Osmanlı Devleti’nin manevi anlamda büyümesinde ve gelişmesinde büyük katkısı olmuş bir Allah dostudur. “Somuncu Baba” lakabıdır. İsmi kaynaklarda; Hamid-i Veli, Şeyh Hamidi Veli, Hamidüddün-i Veli, Hamid Hamideddin-i Veli gibi şekillerde geçmektedir.

Şeyh Hamid-i Veli Somuncu Baba Hazretleri 1331 yılında Kayseri’nin Akçakaya köyünde dünyaya gelmiştir. Babası Anadolu’ya manevi fetih için gelen Horasan erenlerinden Şemsettin Musa Efendi’dir. Osmanlı Padişahlarından Yıldırım Beyazıt Han zamanında yaşayan Hamidi Veli, Peygamber Efendimiz (Sallallahu Aleyhi Vesellem)’in 24. kuşak soyundan asil bir Seyyid’dir.  İlk eğitimini babasından almış daha sonra ilim tahsilini Şam, Tebriz, Hoy ve Erdebil’de sürdürmüştür. Bayazid-i Bestâmi’nin ruhâniyetinden istifâde etmiş ve Alaaddîn-i Erdebilî’den icâzet alarak tekrar Anadolu’ya dönmüştür.

Bursa Ulu Camii açılışı ve Somuncu Baba

Yıldırım Beyazıt Han’ın Niğbolu Savaşı’nın kazanılmasına Allah’a şükür nişânesi olarak yaptırdığı Bursa Ulu Cami, Osmanlı Devleti’nin ilk selâtin camisidir. Bursa’da çilehanesinin yanına yaptığı ekmek fırınında somun pişirerek çarşı pazar dolaşıp “Mü’minler, somunlar” nidâlarıyla ekmek dağıtan Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri Ulu Cami’nin inşası sırasında da işçilere ve halka somun dağıtmış, manevi yönünü gizlediğinden dolayı halk arasında “Somuncu Baba” lâkabıyla bilinir olmuştur. Yani bu dönemde Somuncu Baba kimdir? diye sorarsanız tüm halk her gün ekmek dağıtan yaşlı nurani zatı gösterecektir.

Cami inşaatı tamamlanıp da açılış günü geldiğinde Padişah Yıldırım Beyazıt Han ilk hutbeyi okuması için dönemin tasavvuf büyüklerinden Emir Sultan Hazretleri’ni görevlendirmiştir. Şeyh Hamidi Veli Hazretlerinin manevi yönünü Bursa’da ilk keşfeden kişi olan Emir Sultan Hazretleri; “Padişahım bu beldede benden daha âlim kimseler vardır. Onlar aramızda iken hutbe okumak bize düşmez” diyerek bu görev için Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri’ni işaret etmiştir. Padişahın huzurunda görevi reddetmeyen Hamid-i Veli Hazretleri hutbede Fatiha Suresi’ni 7 farklı şekilde yorumlayarak işârî tefsirini yapmıştır. Bu olağanüstü hutbeyi dinleyen cemaat, Somuncu Baba olarak bildikleri Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri’nin manevi büyüklüğünün farkına varmıştır. Osmanlı Devleti’nin ilk Şeyhülislamı, Molla Fenâri Hazretleri ise bu tefsir üzerine “Ayn’ul Ayan” isimli Fatiha Tefsiri kitabını kaleme almıştır.

Bursa’da manevi büyüklüğü ortaya çıkan ve kendi ifadesiyle sırrı "fâş" olan Hamid-i Veli Hazretleri ise talebeleri ile birlikte Bursa’dan ayrılmıştır. Melamilik ’in en önemli temsilcilerinden olan Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri halk içinde "Hakk" ile birlikte olma yolunu seçmiş insanların teveccühünden ziyade talebe yetiştirmek ve âlem-i İslâm’a hizmet etmekle meşgul olmuştur. Bu sebeple Somuncu Baba, aşkın sırrı yolculuğunda kendi sırrı nerede ortaya çıktı ise oradan uzaklaşmıştır. Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri’nin Bursa’dan ayrılmasını Bursalı İsmail Hakkı Silsilenâme’sinde şu şekilde anlatmıştır:

“Şeyh Hamid ol gece merkebine suvar olup Aksaray tarafına gitmiştir. Ve burada kendisinin Muzaf Mescidi vardır. Ve Aksaray’dan dahi Darende’ye hicret buyurup ve anda intikal-i beka kılmıştır. Ve hâlâ türbesi ziyaretgâhtır.”

Somuncu Baba Bursa’dan ayrılmıştır ama hem o dönemde kullandığı fırını hem de hayatı günümüze kadar unutulmamıştır. Hatta çarşı esnafının her sabah iş başı yaparken Hamid-i Veli Hazretlerinin ekmek dağıttığı yerde dua ederek işe başlaması tesirlerinin ne kadar etkili olduğunu göstermektedir.

Somuncu Baba Aksaray’da yaşadığı yıllarda talebelerinin meşhurlarından halifesi Hacı Bayramı Veli Hazretleri’ni dinî ve dünyevî ilimlerde eğiterek irşat vazifesi ile Ankara’ya görevlendirmiştir. Hacı Bayramı Veli Hazretleri’nin Osmanlı Devleti’ne etkileri ayrı bir yazı konusu yalnız o kadar tesirli olmuştur ki; Somuncu Baba kimdir? denildiğinde ilk akla gelen Hacı Bayramı Veli’nin hocası olduğudur. Oğullarından Yusuf Hakiki Baba’yı da Aksaray’a görevlendiren Hamid-i Veli Hazretleri diğer oğlu Halil Taybi ile birlikte Hac ziyaretinde bulunmuştur.

Somuncu Baba’nın vefatı ve Somuncu baba Türbesi

Anadolu’ya döndükten sonra özellikle Kayseri, Bursa, Aksaray ve Darende olmak üzere birçok merkezde bulunan ve talebe yetiştirerek İslam’a hizmet eden Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri ömrünün son kısmını daha önce de yaşadığı Darende’de geçirmiştir. Kaynaklarda Hıdırlık mevkii adı verilen günümüzdeki Zaviye Mahallesi’nde Tohma Irmağı’nın yanına halvethanesini kuran Şeyh Hamid-i Veli Somuncu Baba Hazretleri, 1412 yılında Darende’de vefat etmiştir. Cenaze namazını halifesi Hacı Bayramı Veli kıldırmış ve halvethanesinin bulunduğu mekâna defnedilmiştir. Vefatından sonra türbe haline çevrilen bu mekân zamanla cami olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri’nin Darende’deki soyunu devam ettiren evlâdı Halil Taybi Hazretleri de babasının yanına defnedilmiştir. Günümüzde Darende’de bulunan ve külliye şeklinde hizmet veren Somuncu Baba Türbesi ve Külliyesi her yıl binlerce misafir tarafından ziyaret edilmektedir.